Масленица – Россияда калбаа-биле демдеглеп турар хөглүг байырлалдарның бирээзи, салгалдан салгал дамчып келген, камныг кадагалаттынып чоруур чаагай чаңчыл. Ыр-шоор, оюн-тоглаа, танцы-сам үзүктелбес, кышты үдээриниң, часты уткуурунуң солун байырлалы.
Руська шаандан-на чылдың үелериниң солчулгазын демдеглээр турган. Кыш кижилерге берге үе: соок, аштанчыг, караңгы. Ынчангаш частың келири онза өөрүнчүг, ону албан байырлаар ужурлуг. Бурунгулар чалыы Часка каржы Кышты тиилеп алыры амыр эвес деп чугаалажыр чораан. Ынчангаш Кышты ойладырынга Часка дузалажыр дээш Масленица кылып хөглээр. Кышты үдеп тура, хүннүң болгаш үнүш-дүжүттүң бурганы Яриланы алдаржыдар.
Руська христиан шажынны хүлээп алган соонда, байырлал чыла берген болгаш бир неделя кызырлы берген. Масленицаны Улуг пост бетинде демдеглээр апарган.
Масленица деп адаан ужурунда мындыг утка бары илереп турар: кижилер часты ээлдирип алырда, ону “үзээр”, ынчангаш-ла ук байырлалдың адын «Масленица» дээн.
Өске бир утказын алырга, христиан шажынны хүлээп алган соонда, Улуг пост үезинде эът чивес, ынчалза-даа сүттен кылган чемнерни чип болур. Ынчангаш кижилер блиннер быжыргаш, ону үс-биле харам чокка чаап алыр.
Бурунгулар хүннү бурган дег үнелеп хүндүлээр чорааннар. Ол чер кырында бүгү-ле дириг чүвеге амыдыралды сөңнеп турар. Кижилер частың чоокшулааны-биле хүн чайыннаарга, аажок амыраар. Ынчалдыр-ла хүн дег борбак сарыг далганнар быжырар чаңчыл тывылган. Ону чиггеш, кижи хүннүң чырыының болгаш чылыының кезиин алган деп санаар турганнар. Чоорту быжырган далганнарны блиннер солуй берген. Борбак, кызыл-хүрең, изиг блиннер хүннү овурлап турар, ындыг болганда ол чаартылганың болгаш үнүш-дүжүттүң демдээ кылдыр санаттынып турган.
Ол ышкаш блиннер бурунгу Руська бурганнай берген төрелдеринге сактыышкын чеми болуп турган. Ооң ужурундан блиннер кышты үдеп, “орнукшутканының” база демдээ.
Масленицада блиннерни хөйнү быжырар болгаш хөйнү чиир. Оларны чүүл-бүрү чемнер-биле “согажалап” база алыр: балык, капуста, ары чигири база билдингир үс болгаш сметана. Блиннер быжырары хүннү, кежик-буянны, чедимчени, аас-кежикти бодунга сорунзалай тударының езулалы. Оларны хөйнү быжырып чиирге, час дүрген эгелээр болгаш дүжүт чаагай болур.
Оон аңгыда, хүнге мөгейиишкинниң өске-даа езулалдары бар. Чижээ, улуг-биче улус шанактыг аъттарга олурупкаш, суурну каш долгандыр халыдар. Ол ышкаш ыяш дугуйну өң-баазын чараш ленталар-биле каастап алгаш кылаштаар. Хүн ышкаш борбак долгандырыг овурлаан оюннар, хороводтар кылыр, хүннү от-биле база овурлаар. Ындыг янзылыг өске-даа янзы-бүрү оюн-тоглаа турган.
Байырлалдың бир демдээ – саваңдан кылган каастай хепкерип каан хоютку дүрзүзүн өрттедири. Ону Масленицаның сөөлгү хүнүнде тускай езулалдыг отка өрттедиптер.
Масленица-биле дыка хөй илби-шидилер холбашкан. Чижээ, блиннерни хөйнү быжырган өгге ол чылын олча-ажык, кадыкшыл, акша-төгерик хөй кээр. Эвээшти быжырып, улустан харамнанырга, акша-төгерик база эвээш болур деп санап чорааннар.
Бир эвес блиннер багай быжыртынган, чараш эвес болза, ол берге үелерни, аарыг-аржыкты, чедимче чокту оштаар. Блиннер белеткеп тургаш, сагыш-хөөнү эки турар, эки чүүлдер дугайында бодаар, ону чигген кижилерге аас-кежикти, буян-чолду күзээр.
Масленица байырлаашкынының дазылдары бурун төөгүже ханылап кирген. Эрткен-даа үелерде, амгы-даа үеде бо байырлалды калбаа-биле оюн-хөглүг, блиннер-биле диңмиттиг демдеглеп турар. Дыка хөй Масленица чаңчылдары бо хүннерге чедир кадагалаттынып арткан. Ол эң-не солун, хөглүг байырлалдарның бирээзи болуп турар. Бистиң республикага масленица байырлалын бо чылын март 17-де демдеглээр.
Бистиң корр.
Чурукту интернеттен алган.
“Шын” №19 2024 чылдың март 13
