Масленица – ыр-шоор, оюн-тоглаа, танцы-сам үзүктелбес, кышты үдеп, часты уткуурунуң солун байырлалы. Чаңчыл ёзугаар ону чеди хонук демдеглээр. 2025 чылда масленица неделязы февраль 24-тен март 2-ге чедир уламчылаар.
Славян чоннуң календарында Масленица– кыш үделгези, часты уткууру, часкы дүн-хүн дуртунуң деңнежиринге уткуштур байырлал кылдыр айтып турары. Христиан чаңчылдарны хүлээп алган үеден бээр ооң утказы чаарттынган. Масленицаны Улуг пост мурнунуң байырлалы азы белеткели деп санаар апарган. Чылдың-на ол неделя аңгы-аңгы үеде болгулаар. Колдуунда Пасха хүнүнден хамааржыр.
Масленица неделязында блиннер быжырып, аъштанып-чемненип, аалдажып, ойнап-хөглээр. Сөөлгү хүнде Өршээл улуг-хүнү болур. Ол хүн улус бот-боттарындан өршээл дилээр. Масленица соонда, март 3-тен тура, православ шажын чүдүкчүлеринге дораан Улуг пост эгелээр.
Понедельник – “Ужуражылга”
Бо хүнден эгелеп блиннерни быжырып эгелээр. Баштайгы быжырып алган блиннерин чаңчыл ёзугаар чединмес улуска үлээш, чок улузу дээш тейлеп бээрин дилээр. Чок болза, боттарының өгбелеринге мөгейигниң демдээ кылдыр эргин аксынга салып каар.
Вторник – “Ылчыңнажыр, баштактанчыр”
Вторникте чаңчыл ёзугаар оюн-хөг эгелей бээр. Ол хүн даң бажындан тура шанактап чуңгулаар, карусельге чайганыр хөглээшкиннер эгелээр. Кудумчуларга чон хөгледир улус чонну каттыртып, ойнадыр.
Среда – “Амданныг чем”
Ол хүн күдээ кижи кат-иезиниң белеткээн блиннерин чиир дээш, ооң бажыңынга баар. Күдээзинге дээш быжырган борбак далганнарны олар амданнанып чигеш, кат-иезин алгап-мактап, ырлаар. Шупту шанактарга олурупкаш, ыр-шоорлуг чуңгулаар, кожамыктажып одажыр.
Четверг — “Хөөреп дыштаныр”
Бүгү кижи ажыл-агыйын соксаткаш, Масленицага тураскааткан байырлалга катчыр. Хар-биле соккулажыр, чуңгулаар, дааш-шимээнниг оюн-тоглаага киржип, аъштанып-чемненип дойлаар. Ол бүгү шупту хөглүг ыр-шоор-биле үдеткен болур.
Пятница – “Кат-иезиниң кежээлери”
Кат-иези күдээзинге бүгү дөргүл-төрелдерин эдертип алгаш келир. Уруу биле күдээзи оларны блиннер-биле хүндүлээр. Ылаңгыя күдээ кижи кат-иезинге эки болур дээш, дыка кызыдар. Шак ындыг кежээлерде өг-бүле, дөргүл-төрелдер аразынга эп-найырал быжыгар, ниити хөглээшкин үрде манааны частың чоокшулап келгенин база катап оштаар.
Суббота – “Кунчуузунуң кежээлери”
Ол хүн келин кижи бажыңынче ашааның төрелдерин блиннер чииринче чалаар. Бир эвес ашааның төрелдериниң аразында бот херээжен улус бар болза, бодунуң төрелдеринден шак ындыг бот уругларны чалап алгаш, шупту кады хөөрежир. Чаа өгленген аныяктар кунчугларынга аңгы белектерни белеткээш, сунар.
Улуг-хүн – “Масленицаны үдээри”. Өршээл улуг-хүнү
Ол хүн кижи бүрүзү чыл дургузунда кылган хомудалдары дээш бот-боттарындан өршээл дилээр. Ол хүн хүрээге албан баар, келген кижи бүрүзүнден лама башкы өршээл дилээрге, аңаа “Бурган башкы өршээр” деп харыылаар. Масленицаның төнчү кезээ – байырлалдың демдээ болган саваңдан кылгаш, каастай хепкерип каан хоютку дүрзүзүн өрттедир. Ону Масленицаның сөөлгү хүнүнде тускай езулалдыг отка өрттедиптер. Ол төндүр өрттенип каарга, кыш төнген, час келген деп алгыржып, амыраар.
Масленицада блиннерни хөйнү быжырар болгаш хөйнү чиир. Оларны чүүл-бүрү чемнер-биле “согажалап” база алыр: балык, капуста, ары чигири база үс болгаш сметана. Блиннер быжырары – хүннү, кежик-буянны, чедимчени, аас-кежикти бодунга сорунзалай тударының езулалы. Оларны хөйнү быжырып чиирге, час дүрген эгелээр болгаш дүжүт чаагай болур.
Оон аңгыда, хүнге мөгейиишкинниң өске-даа езулалдары бар. Чижээ, улуг-биче улус шанактыг аъттарга олурупкаш, суурну каш долгандыр халыдар. Ол ышкаш ыяш дугуйну өң-баазын чараш ленталар-биле каастап алгаш, кылаштаар. Хүн ышкаш борбак долгандырыг овурлаан оюннар, хороводтар кылыр, хүннү от-биле база овурлаар. Ындыг янзылыг өске-даа янзы-бүрү оюн-тоглаа турган.
Масленица-биле дыка хөй илби-шидилер холбашкан. Чижээ, блиннерни хөйнү быжырган өгге ол чылын олча-ажык, кадыкшыл, акша-төгерик хөй кээр. Эвээшти быжырып, улуска харамнанырга, акша-төгерик база эвээш болур деп санап чорааннар.
Бир эвес блиннер багай быжырттынган, чараш эвес болза, ол берге үелерни, аарыг-аржыкты, чедимче чокту оштаар. Блиннер белеткеп тургаш, сагыш-хөөнү эки турар, эки чүүлдер дугайында бодаар, ону чиген кижилерге аас-кежикти, буян-чолду күзээр.
Сорунза МОНГУШ.
Чуруктарны интернеттен алган.
«Шын» №7 2025 чылды4 февраль 27
