Тываның Журналистер эвилелинде
Каттышкан Нациялар Организациязының Чиңгине Ассамблеязының шиитпири ёзугаар 1991 чылдан эгелеп октябрь 1 – Улуг назылыг улустуң хүнү кылдыр чарлаттынган соонда, чылдың-на ону демдеглеп эгелээн. Тываның Журналистер эвилелиниң аныяк кежигүннери ол хүнге уткуштур “Хоочунче долга” деп Эвилелдиң чылдың чорудуп турар акциязынга киржип, барык 30 хире хоочуннар-биле долгажып, оларның бо хүнде амы-хууда амыдыралында кандыг бергедээшкиннер барын айтырып, кол-ла чүве, хамчыктыг аарыг үезинде кадыкшылының байдалын сонуургап, чугаалашкан.
Акцияның канчаар эрткениниң дугайында чугаалаар мурнунда “Улуг назылыг улус хүнү” деп ол хүннүң адының дугайында чамдык бодалдарны номчукчулар-биле үлежикседим. Ийе. Ол хүннүң кол утказы – улуг улуска хүндүткелди илередип, оларның ниитилелге кылган ажыл-херээн бедии-биле үнелээр дээни дыка шын. Мында кандыг-даа маргыш чок. Чугула хүн. Ындыг-даа болза, ол хүннүң адынга таарзынмайн турар хоочуннар эвээш эвес дээрзин чугаалаар апаар. Оларга бодум хуумда база катчыр мен. Шынап-ла, ааска эптешпес, арай-ла эпчок дыңналыр. Бир эвес “хоочуннар хүнү” азы “мерген угаанныг улус хүнү”дээн турган болза, ынчан ёзулуг “Байырлалыңар-биле!” деп, дидими-биле өөрүп, чугаалаар ийик. Чамдык чурттарда бо хүнге хамаарыштыр “улуг назылыг улус хүнү” деп дорт чугаалавайн турар. Чижээ, Японияда ол хүннү “Мөңгүн назылыг улус хүнү” деп шагда-ла ынчаар ажыглай берген. Кандыг-даа кижи, ылаңгыя херээжен улус хар-назынын дорту-биле кажан-даа чугаалавас. Элдээрти безин оларның хар-назынының улгатканын сагындырарга, чамдык улус шын сеткили-биле хомудай-даа бээр болгай. Шак ындыг байдал бо удаада акция үезинде база болган.
Бир аныяк корреспондент хоочуннуң сеткилин өөртүр дээш, чугаалаар сөстерин баш бурунгаар белеткеп алгаш, хөйге билдингир бир журналисче долгаан. Харыызынга шириин үн: “Ол хүн меңээ хамаарышпас. Мен ам-даа кырываан мен. Бо талазы-биле мени моон соңгаар дүвүретпеңер” – дээн. А акция ёзугаар даңзыга 60 хар ашкан хоочуннарны киирген турган. Мындыг таварылгалар база болгулаар-дыр. Бир талазында, шын-даа ыйнаан, чеже-даа хары улгатса, бодунуң иштики делегейи ам-даа аныяксыг улус база чоруур. Олар улуг назылыг улус санынче кириксевес болур. А үстүнде таварылгада хоочунга чугаалаксаан эки сөстери чугаалаттынмайн артып калганынга аныяк журналист харын хомудап арткан.
Ниитизи-биле акция үезинде хоочуннарның хөй кезии аныяк журналистерге өөрүп, оларның чылыг-чымчак сөстери, кичээнгейи дээш четтиргенин илередип турганнар. Чижээ, медээ агентилели “TMG”-ниң корреспондентизи Инга Ондар ол хүн хөйге билдингир журналист Августа Переляева-биле телефон дамчыштыр таныжып алган. Хоочуннуң кижизиг, аныяктарга кезээде дуза кадыксаар күзелдиин дыка онзазынган. Ол ышкаш чугаа кадында Августа Николаевна Россияның Журналистер эвилелинден 30 муң рубль дузаламчыны алганынга өөрүп, четтиргенин илереткен. Аныяк корреспондент биле хоочун аразында харылзаазын уламчылаарын дугуржуп алганнар. Ол ышкаш “Тыва 24” телеканалдың аныяк корреспондентизи Инна Клоян “Тувинская правда” солуннуң хоочуну Иван Расеник-биле чугаалашкан. “Телефон дамчыштыр дыка үр чугаалаштывыс. Эгезинде, бодум дугайында колдуунда сонуургаар боорга, эпчоксунуп, шала девидексеп турдум. Оон чоорту хоочун-биле чугаа дыка солун болду. Харылзаавыс үспес деп дугуржуп алдывыс” – деп, аныяк корреспондент хоочун-биле таныжып алганынга өөрээнин чажырбайн чугаалап турду. Ол-ла телеканалдың аныяк корреспондентизи Айдана Ховалыг хоочуннарже долгап тургаш, “Улуг назылыг улус хүнү” дээринден диттикпейн, “Мерген угаанныг улус хүнү” кылдыр эде чугаалап телефоннажырга, хоочуннар дыка таарзынар болганын коллегаларынга дамчыткан. ТЖЭ-ниң аныяк кежигүнү, блогер Сумьяа Ондар хөйге билдингир чогаалчы, журналист Кара-Күске Чооду-биле долгашкан. Ол аңаа хоочуннуң номнарын сонуургаар, бичиизинден тура номчуп өскенинден эгелээш, кады тырттырган чуруун ам-даа камныг кадагалап чоруурун база хөөреп берген. “Тыва 24” телеканалдың оператору Чай-Хаан Донгак хоочун оператор Михаил Норбу-биле сеткил-хандыр хөөрешкен. Төнчүзүнде, аныяк операторну хоочун бажыңынче чалаан. Ийи операторнуң харылзаазы ол хүнден эгелээш, чүгле быжыгар дээрзи билдингир. “Хоочунче долга” деп Тываның Журналистер эвилелиниң организастап эрттиргени акцияга аныяк эвилелчилер Идегел Намдан, Айырана Куулар, Сайгын Бюрбю болгаш Наталья Маспык-оол идепкейлиг киришкеннер.
Ниитизи-биле хоочуннарже кичээнгей салыр сорулгалыг акция аныяктарга-даа, хоочуннарга-даа эки сеткил долган, удур-дедир шын билиишкинниг эрткен. Кол чүве – хоочуннарның кадыкшылы быжыг, хамчыктыг аарыгдан аарывайн турары аныяктарны өөрткен.
К. МОНГУШ, ТЖЭ-ниң баштаар чериниң даргазы.
#Тываныңжурналистерэвилели #Хоочунчедолга #Акция #Тыва #Тува #Шынсолун #Тывадыл #Тывамедээ #Tuva #Shyntuva