Март 23-те тыва дыл башкылаашкынынга үлүг-хуузун киирип чораан улуг методист-башкы Александра Касхоевна Ойдан-оол 85 харлаар турган. Башкывыстың чырык ады төрээн Тывавыстың улус өөредилгезиниң төөгүзүнде киир бижиттинген дизимзе, чазыг болбас боор.
1992 чылда Республиканың уран чүүл школазынга ажылдап эгелээш, Башкылар билии бедидер институтка чайгы курстарга өөренип тургаш, башкының лекциялар, семинар, практиктиг кичээлдерин немей эрттирерин дилеп номчудуп турганывыс — Александра Касхоевнаның эртем-методика талазы биле быжыг билииниң бадыткалы.
Башкылар билии бедидер институттуң дыл болгаш литература кафедразының эргелекчизи турган чылдарында бистиң школаның тыва дылга күрүне шылгалдаларынга болгаш чугаа сайзырадылгазының кичээлдеринге олуржуп, өөреникчилерниң янзы-бүрү хевирге бижээн чогаадыгларын сонуургап, сайгарып көрген соонда, 5–9 класстарга "Эдертиглер чыындызын" кады тургузарын меңээ сүмелээн. А.К. Ойдан-оол-биле кады ажылдажылгавыс 2002 чылда эгелээн болгаш 2004 чылда "Эдертиглер чыындызы" парлалгаже үнген.
2006 чылдан 2008 чылга чедир 5-ки класска "Тыва дыл схемаларда болгаш таблицаларда" деп аттыг электроннуг дузаламчыны тыва дыл башкылары болгаш өөреникчилерге ажылдап кылган бис.
Кады ажылдажылга үезинде бедик мергежилдиг улуг методист башкымның меңээ чедирген ачы-дузазы, арга-сүмези кайы хире үнелиг болганын чугаалаар сөстер белен тывылбас.
Программалар, өөредилге номнары болгаш методиктиг сүмелер ажылдап кылыры-биле чергелештир хөй чылдарда практик башкыларга боттуг дузаны чедирип чораан буянныг башкы.
Башкының ажылчын намдары-биле таныжып көрээлиңер.
Ажылчын базымын 1959 чылда Баян-Тала школазынга башкылап эгелээн. 1964 чылда Кызылда күрүнениң педагогика институдун кончуг эки өөредилгелиг доозуптарга, тыва дыл кафедразынга башкылаары-биле арттырып алган. Кафедрага үш чыл ажыг ажылдаан соонда, 1967 чылда Башкылар билии бедидер институт тыва дыл кабинединиң эргелекчизинге ажылдаары-биле чалаан. 1971 чылда институттуң оралакчы директорунга, 1973–1978 чылдарда институттуң директорунга томуйлаткан. 1978 чылдан эгелеп РСФСР-ниң национал школаларының эртем-шинчилел институдунуң тыва лабораториязынга улуг эртем ажылдакчызы. 1986–1990 чылдарда лабораторияның эргелекчизи. 1991 чылдан 2002 чылга чедир Педагогиктиг билиглер сайзырадыр институтка тыва дыл болгаш литература кафедразының эргелекчизи. 2003 чылда "Билиг" лабораториязының методизи. 2004 чылдан 2011 чылга чедир Национал школа хөгжүдер институтка улуг эртем ажылдакчызы. Ниити ажыл стажы 52 чыл.
Александра Ойдан-оол — Тываның өөредилге шугумунга улуг үлүүн киирген хөй санныг шаңнал-макталдың эдилекчизи.
"Тыва АССР-ниң школаларының алдарлыг башкызы (1976), "РСФСР-ниң улус чырыдыышкынының тергиини" (1980), "Россия Федерациязының алдарлыг башкызы" (1998), "Тыва Республиканың Улустуң башкызы" (2010), Күш-ажылдың хоочуну (1996), доцент.
Бүгү тыва методика талазы-биле эртемде школага тыва дылды башкылаарынга Александра Касхоевна ышкаш хөй ажыл кылган кижи чок чыгыы боор. Мээң бодалымның бадыткалын дагдыныкчым, оруум айтыкчызы сылдызым болган башкымның ачы-хавыяазы херечилеп турар.
Саяна ТАДАР-ООЛ, Республиканың Р.Д. Кенденбиль аттыг уран чүүл школа-интернадының тыва дыл, чогаал башкызы.
Чурукту авторнуң архивинден алган.
«Шын» №11 2025 чылдың март 27