Тускай шериг операциязының айтырыглары кезээде республиканың Чазааның болгаш “Ада-чурттуң камгалакчылары” деп Күрүне фондузунуң онза хайгааралында турар. Бистиң дайынчыларывыска болгаш оларның өг-бүлелеринге эргежок чугула дузаны олар хүннүң-не чедирип турар. Бир эвес шериг албанныгның төрелдери ону туттурган деп билип алган болза, канчаарыл? Маңаа болгаш өске-даа айтырыгларга харыыны «Идегел» деп коммерциялыг эвес организацияның директору Мира Балчый берген.
– Мира Павловна, силерниң удуртуп турарыңар организацияның ажыл-ижи-биле таныштырып көрүңерем?
– Эрткен чылдың октябрь айдан тура «Идегел» ажылдап эгелээн. ТШО-нуң ис чок читкен киржикчилерин болгаш Украинаның чепсектиг күштеринге туттурган шериглерни дилежип турар бис.
– “Ада-чурттуң камгалакчылары” Күрүне фондузундан аңгы силер бе?
– Ынча деп чугаалаары шын эвес апаар боор. Мен «Идегел» деп коммерциялыг эвес организацияның директору боорундан аңгыда, ооң-биле чергелештир Күрфондуда социал координатор болуп база турар мен. “Ада-чурттуң камгалакчылары” бистиң ажыл-чорудулгавыска дузалажып турар.
– Мооң мурнунда мындыг чергелиг айтырыгларлыг Тываның чурттакчылары ыяап-ла Күрүне фондузунче дорт барып турганнар болгай, ындыг ийик бе?
– “Ада-чурттуң камгалакчылары” Күрүне фондузунуң харыылаар айтырыгларынче ис чок читкен шериглерниң дилээшкини кирбейн турар. Ындыг-даа болза Фонд дуза кадарындан ойталавайн турар болгаш бо айтырыг талазы-биле бистиң организация-биле сырый ажылдап турар.
– Мира Павловна, бир эвес чоок кижизи туттурган болза, ооң дөргүл-төрели чүнү кылза эргежок чугулал? Шын хөделиишкиннер кандыг болур ужурлугул?
– Бир эвес дайынчының дөргүл-төрели ону туттурган деп билип алган болза, чоок кижизиниң бактаап турганы шериг кезээ-биле харылзашканы дээре. Ооң-биле чергелештир Бүгү-делегейниң Кызыл крестизинче, Россияның Камгалал яамызынче болгаш Кижиниң эрге-ажыктарының талазы-биле эргелелче бижиири чугула. Ындыг улуска бистиң «Идегел» деп коммерциялыг эвес организациявысче долгаарын сүмелээр-дир мен, канчаар хөделирин, чүнү кылырын айтып бээр бис, үнер арга чок, баш муңгаш байдалдар турбас-тыр ийин.
– Чоок кижизи туттурган дээрзин төрелдери канчап билип алырыл?
– Чамдыкта шериг албанныг кижи туттурдум деп боду долгап кээп болур, чамдыкта ооң-биле кады албан-хүлээлге күүседип турган дайынчылар база туттуругга турганнар чугаалай берип болурлар.
– Силерниң организацияңарга дилег киирген соонда, кандыг ажылды кылып турар силер? Чижээлээрге, шериг албанныгның кады чурттаан эжи ооң ашаа туттуругда деп бадыткаттынган барымдаалыг чедип келген дижик. Ооң соонда силерниң хөделиишкиниңер кандыгыл?
– Кайнаар барза экил дээрзин айтып берип, эргежок чугула билдириишкиннерни долдуржуп, херек документилерни чыгжырынга дузалажып турар бис. Төнчүзүнге чедир дуза дилеп келгеннер-биле ажылдап турар бис.
– Ис чок читкен кижиниң өг-бүлези ооң кайдазын шуут билбес болгулаар. Мындыг таварылгада канчаарыл?
– Бир эвес дайынчыже долгаарга, харыылавас азы телефону четкиде эвес болза, дораан-на коргуп-сүртээрин болдурбазы чугула деп сүмелээр-дир мен. Чамдыкта шериглер ай-айы-биле харылзааже үнер харык чок болур дээрзин амыдыралдан көрген мен.
Дайын-чааның байдалдарында шериг оолдарга кайы хире бергезин билип турар бис. Ынчалза-даа олар ай ажыг харыылавайн турар болза, дайынчының дугайында медээни шериг кезээнден азы Камгалал яамызындан тодаратканы дээре.
Ол ышкаш «Идегелче» дилег киирип болур. Тываның Чазаанда бистиң тускай төлээвис– Тимур Куулар бар, ол дузалажып болур кижи.
– Үр үеде чоок кижизинден медээ-чар ап көрбээн кижиге кайы хире берге дээрзин сагыштаары безин берге. Ындыг кижи силерден психологтуг дуза дилеп болур бе?
– Ынчанмайн канчаар. “Ада-чурттуң камгалакчылары” Күрүне фондузу-биле кады психологтуг болгаш медээ-дыңнадыг деткимчезин көргүзүп, чагыг-сүмени берип турар бис. Бөдүүн чугаа-соот безин муңгарап-деңгерээн сеткилди оожургадып болур. Мындыг байдалда муңчулуушкун-биле кара чааскаан арткан ажыы чок. Дуза дилеп келген кижиниң ниити байдалын психолог өөренип көөр. Бир эвес психологтуг байдалы баксыраан деп каразыг тыптып келзе, ону эмнээшкинче чорудуп болур.
– Тыва – хөй ажы-төлдүг республика-ла болгай. Бир эвес шериг албанныгның өөнүң ишти уруглары-биле кады кара чааскаан ырак-узак черде чурттап турар болгаш Кызылче кээп шыдавас болган байдалда канчаарыл?
– Мындыг таварылгада чүнү кылза чогуурун, канчаар хөделирин ырактан сүмелээр бис.
– Силерниң организацияңар-биле канчаар харылзажып болурул?
– 8(39422)7-70-19 дугаар-биле “Ада-чурттуң камгалакчылары” Күрүне фондузунче долгап болур, а Күрфонд ол дилегни бисче дамчыдып бээр. Дилегни алгаш, бис өг-бүлеже долгап, эргежок чугула медээ-дыңнадыгларны чыып, кандыг базымнар, хөделиг кылырын баш удур бодап эгелээр бис.
– Мира Павловна, дөргүл-төрели Төрээн чуртунуң эрге-ажыктарын камгалажып турар бистиң чаңгыс чер чурттугларывыска чүнү чугаалаксаар силер?
– Шериг албанныгның хууда сан-медээзин дамчыдары, янзы-бүрү соцчеткилерже болгаш мессенджерлерже салыры шуут-ла хоруглуг, ындыг чүүлдүң уржуу улуг болуп болур.
– Тываның чурттакчылары кол нуруузунда кандыг-кандыг айтырыгларлыг кээр-дир?
– Эң-не баштайында – шериг албанныгны дилээринге деткимче. Ол ышкаш амыдырал-биле болгаш эмчи дузазы-биле холбашкан айтырыгларлыг кээп турарлар. Дөгерезинге дузалажырын кызыдып турар бис.
ТШО-нуң киржикчилериниң төрелдеринге бо берге үелерде олар кара чааскаан артпаан деп бодалды билиндирери, сагыш човаашкынның, деткимчениң барын көргүзери болур. Олар-биле бот-билчилгелиг хамаарылганы тудуп турар бис.
Артур ХЕРТЕК белеткээн.
«Шын» №13 2024 чылдың февраль 21
