Москваның Михаил Щепкин аттыг Дээди театр-өөредилге черинче бо өөредилге чылында Тывадан ам бир бөлүк оолдар, кыстар кирип ап, чурттуң найысылалынга дөрт чыл дургузунда чурттап, артист болур күзелин чедип алыр дээш, кичээлдеп кирипкен. Тываның улустуң артизи Надежда Наксыл — ук студентилерниң башкызы. Чоннуң ынак артизи ооң мурнунда база бир тыва бөлүктү доостуруп, театр уран чүүлүнүң делегейинче оруун ажытчып, чаңгыс сценага кады ажылдап, сургуулдарының баштайгы чогаадыкчы базымнарынга өөрүп, чоргаарланып турган болбайн канчаар. Театржы салым-чол Надежда Кууларовнаны Москваже катап база кыйгыра берген. Ол дугайында аравыста болган чугааны «Шынның» номчукчуларынга сонуургадып көрейн.
— «Башкы деп буянныг мергежилдиң кайы хире нарын, бергезин ол харыысалгалыг ажылды бодум чүктеп, башкылап эгелээш, ынчан билип каан мен» дээниңерни сактып ор мен, Надежда Кууларовна. Щепкинчи тыва бөлүктү 2017 чылда доостурупкаш, ынак театрыңарже чанып келген болгай силер. Каш чыл эртерге, ол-ла дээди өөредилге черинге ажылдай бээр мен деп бодаваан-на боор силер аа?
— Ийе, бодаваан болбайн канчаар, дүште-түлде ышкаш-тыр. Бодаарымга, өрү дээрде профессорум Дмитрий Георгиевич Кознов-ла хамык чүвени ''хайгаарап'' турган боор. 2017 чылда тыва студия доозупкаш, дипломун ап турган хүнүнде меңээ ''артып кал, маңаа'' — деп, чугаалап турган кижи башкым. ''Маңаа чүнү канчаар мен? Мени Тывам манап турар'' — деп, баштактанып харыылап каан мен. Шын сеткили-биле артып калзын деп бодап турганы ол-дур дээрзин ам чаа бодап, билип орар-дыр мен.
— Сургуулдарыңар Москвада турумчуп, өөредилгези шуудай берген деп болур бе?
— Ийе, турумчуп алдывыс, ол-ла ниити чуртталга бажыңында ажы-төл, өске талазында – мен, аңгы өрээлдиг мен. Аразында билишпейн, чаныксап турган уруглар ам мында өөренип эгелээннер, бот-боттары чоокшулажып, найыралдыг апарганындан Москва чуртталгазынче ''шымнып'' кирипкеннер. Эртен даң бажында үнгеш, орай дүне он шакта келир. Аразында хүннүң-не ийи дежурный даң бажында кичээлдээр сценазын чуп белеткээр, кежээ келгеш, чем кылыр. Ону эки деп санаар чордум.
— Кайы кожууннардан оолдар, кыстар барыл? Орук-суур эки четтиңер бе? Ада-иелер-биле таныжып четтигиптиңер бе, Надежда Кууларовна?
— Колдуу кезииниң ада-иези Кызылда чурттап турар чорду, ук дөзү Барыын-Хемчиктен, Чөөн-Хемчиктен, Эрзинден, Кунгуртугдан, Бии-Хемден.
Кызыл — Москва аразынга самолёт дорт ужуп турар апарганынга дыка-ла амыраар-дыр мен. Мооң мурнунда Абакан, Красноярск хоорайлардан чоруур турдувус. Ол хоорайларга чедир оруктуң төнмезин! Ылаңгыя Москвадан чоруп ора, чаныксаан кижиге орук шуут төнчү чок ышкаш боор чүве. Бо удаада шупту уурук-сууруктап келдивис. Ада-иелерниң идепкейи кижиге улуг деткимче болур чорду. Аразында чугаалашкаш, уругларынга хеп чуур машина садып бердилер. Ол дыка улуг деткимче-дир! Сагыш човап хүннүң-не бижип турлар. Дөрт чыл дургузунда харылзаавыс оон-даа быжыгар дээрзинге чигзинмес мен.
— Чаа сургуулдарыңар биле доостурупкан уругларыңарның аразында ылгалын канчаар эскерип тур силер, башкы?
— Ие кижиге төлдери дөгере дөмей, аразында хөглүг-тенек, уян-чымчак дээш кайызын кандыг дээр боор, шуптузу эргим.
''Өскении деп багай сеткил бодавас мен,
Өртемчейниң ажы-төлү шупту мээңии'' —
деп, К.-Э.К. Кудажы улуг чогаалчывыс тып-ла сөглээн.
Бо ажы-төлге баштайгыларын чугаалап-ла турар-дыр мен, иштинде «хүннеп-даа» турлар ирги бе. Чаа бөлүкте хар-назыны колдуу улгады берген уруглар, оолдар келген. Хөй кезии ортумак эртемниг. «Ындыг уругларны канчап хаара тудуп алырыл, мени дыңнаарлар бе?» – деп, иштимде элээн коргуушкуннарлыг келдим. Дуржулга каяа-даа херек-тир, бо удаада Башкы деп бедик атты чүктеп эдилээн дуржулгам бары дыка дузалыг болду. Шору назы чеде берген, амыдыралчы шору ''чүъктүг'', боттары аңгы бодалдыг апарган улусту чурум-даа, өске-даа талазы-биле ушкарып, башкарары нарын-дыр.
2013– 2017 чылда профессорувус Дмитрий Георгиевич Козновтуң улуг чалгынының адаанга доругуп, чеди кызыл дипломнуг дооскан, ам театрның репертуарын долузу-биле тудуп, боттары көрүкчүлерлиг апарган ажы-төлүмнү ам-даа сагыш аарып, чагыг-сүмемни берип чор мен. Олар школа соонда улаштыр-ла өөредилге черинче кирген, карактары ажыттынмаан эниктер дег турдулар. Үш чыл дерим үндүр маңнап турган болгай мен. Кичээлдерниң шуптузунга олуржуп, кады «өөренип» турдум. Макталга алыспас кылдыр үргүлчү четпестерин кыдыындан чугаалаар кижи мен, ам-даа ол хевээр чордум. Ойнап турган шиилерин көрүп кээримге, девидээн болурлар. Мен бээр чоруур дээримге, «Башкы бисти уттуптар» – дижип турдулар-даа. Оларны канчап уттур боор. Канчап-даа уттундурбас. Дөрт чыл эртерге, бо бөлүүмге хамаарылгам база-ла ындыг болуру чугаажок.
— Надежда Кууларовна, Москва база дээди өөредилге чери уругларны канчаар уткаан ирги?
— «Өдүрек дег, ам база хөй ажы-төлүм эдертип келдим, Москвам, хүлээп ап көр!» — деп чалбардым-даа. Москва дыка эки уткуп хүлээп алган. Мени таныыр башкыларым өөрүп, «Ребятам так повезло! За тобой они как за каменной стеной!» — дижип турду. Москвага киир бижидилгезин кылдыртып алдылар. Түр када киир бижидилге. Эрги бөлүүм-биле эң баштай келгенивисте, сентябрьның 1 — улуг-хүн болган чүве. Бо удаада база ындыг болду. А сентябрьның 2-де байырлыг чыскаалга Дмитрий Дмитриевич Козновтуң бөлүүнуң сургуулдары — доозукчу курс мээң бирги курсчуларымга байыр чедирип, дыка чараш ырлап-шоорлап уткаан. Ол бөлүк Кыргыс Республиканың сургуулдары болду. Удур-дедир белек солчуп, танышканнар. Ам аразында тывалар биле кыргыстар аажок найыралдыг чоруп турлар.
Мээң сагыш-сеткилим дойлуп шаг болдум. Өске оранче чорупкан башкыларымны сактып, караам чажы бүлдеңейнип кээрге, Дмитрий Дмитриевич мени куспактап, «Силерни билип тур мен» — деп, оожуктуруп турду. Бөлүүвүс-биле улаштыр экскурсияладывыс. М.Ермолованың музейин аажок сонуургадылар. Федор Шаляпинниң ырлап турган залынга студентилерим «Тожу кожаңнарын» (Айзана Чылбак-оол өөредип каан) ырлаарга, музейниң ажылдакчылары дыка чаптап, чарашсынган. Тураскаалга артар фото-чурукка тырттыржып шаг болган ийик бис.
— Театрның чаа сезонунуң ажыдыышкынының бүдүүзүнде чугаалажып турар болгай бис, Надежда Кууларовна, сценаңарны кайы хире сактып тур силер чээ?
— Москваже чоруур бетинде театрга баргаш, сценам-биле чааскаан чугаалаштым. «Ам база ырак чоруур апардым. Мени чоктава. Дөрт чыл болгаш ээп чанып кээр мен, эргим сценам, ынак театрым» — деп.
Чаа сезоннуң ажыттынганы-биле улуг, аныяк артистеримге, директорувус Саян Оюн-ооловичиге, театрның бүгү ажылдакчыларынга Москвадан изиг байыр!
— Байлак арга-дуржулгаңарны, чогаадыкчы улуг үүжеңерни аныяк-өскенге дамчыдар ажылыңарга чедиишкиннерни болгаш салым-чаяанныг салгакчыларлыг болуруңарны күзедим, Надежда Кууларовна.
/ Светлана БАЛЧЫР интервьюну алган.
“Шын” №80 2024 чылдың октябрь 19
