Тывада мал-маган оолдаашкыны доозулган. Баш бурунгаар санаашкыннар ёзугаар алырга, мал ажыл-агыйларының шупту хевирлеринде ниитизи-биле 322,6 муң анай-хураган онча-менди доругуп турар. Ол дээрге малдың чаш төлүн камгалап алырының планының 107,3 хуузу-дур.
Бии-Хем, Чаа-Хөл, Кызыл, Сүт-Хөл, Чөөн-Хемчик, Мөңгүн-Тайга, Таңды, Өвүр, Эрзин кожууннарның малчыннары хөй анай-хураганны бо чылын камгалап алганнар.
Бызаа болгаш кулуннар камгалап алырының планы күүсеттинмээн. Төрүүр инектерден 52,6 муң баш бызааны алган. Ол дээрге планның 77,4 хуузу. Бии-Хем, Кызыл, Сүт-Хөл, Чөөн-Хемчик, Мөңгүн-Тайга, Өвүр, Эрзин кожууннар элээн хөй бызааларны камгалап алган.
Белерден 25,8 муң баш кулуннар төрүттүнген – планның 84,1 хуузу. Эң-не хөй кулуннарны Сүт-Хөл, Чөөн-Хемчик, Кызыл, Өвүр, Тес-Хем, Улуг-Хем, Таңды болгаш Тере-Хөл кожууннарның чылгычылары камгалап алган.
Эрткен кыштың агаар-бойдузу чылыг, хар чуга, мал чеми четчир болгаш, малдың чаш төлүн оон-даа хөйнү камгалап ап болур турган деп чамдык тускай эртемниглер санап турар. Кыс малды өй-шаанда шынарлыг тарып боозадыры, хуналар, кошкарлар болгаш бугалар-биле эдериштирери кудуку деңнелде болганындан мал оолдаашкынының бедик түңнелдери чедип алдынмайн барган.
Кыштаглаашкын үезинде малдың аарыыр, чудап хораар чоруу болбаан. Аңаа эрткен кыш чылыг, хар чуга болганы база эки салдарлыг болган. Бо час хаттыг, соок болганы малдың чаш төлүн чидириг чокка камгалап алырынга берге. Ынчангаш чаш малды чидириг чок ажаап өстүрер дээш, малчыннар болгаш мал эмчилери кызымак ажылдап турар. Республиканың Көдээ ажыл-агый яамызының медээлери ёзугаар алырга, малды эмнээринге болгаш профилактиктиг зооветеринарлыг хемчеглерни баш бурунгаар ап чорударынга эм-таңның четчир курлавыры бар.
Мал оолдаашкыны Тываның Баштыңы Владислав Ховалыгның доктаамал кичээнгейинде. Өвүр кожууннуң алдарлыг малчыны Владимир Моңгуштуң аалынга тус черниң малчыннары-биле регионнуң удуртукчузу ужуражылганы эрттирген. Малдың уксаазын экижидери, кыс малды тарып боозадыры, эдериштирип боозадыры, күш-шыдалы күштүг бүдүрүкчү кошкарларны, хуналарны болгаш бугаларны хөйү-биле азырап өстүрери дээш өске-даа айтырыгларны Владислав Ховалыг малчыннар-биле сайгарып чугаалашкан. Июль 18–20 хүннеринде болуп эртер Малчыннар наадымының үезинде арга-дуржулгалыг малчыннар, кожууннарда мал ажылының удуртукчулары болгаш Көдээ ажыл-агый яамызының тускай эртемниглери ужуражылганы эрттирип, мал ажылының чидиг айтырыгларын сайгарып чугаалажырын дугурушканнар.
Мал кыштаглаашкыны багай эвес эрткен, төрээн малдың чаш төлүн эвээш эвести камгалап алган төлээде, 2025 чылда Малчыннар наадымын калбаа-биле демдеглеп эрттирериниң барымдаазы бар деп болур. Күш-ажылдың национал байырлалынга белеткелди Тываның Көдээ ажыл-агый яамызы эгелей берген. “Көшкүн сеткилдиң амданы – 2025” тыва эът фестивалын эрттирерин регионнуң Туризм агентилели, Көдээ ажыл-агый яамызы болгаш аңаа хамаарылгалыг өске-даа организациялар дугуржуп турар.
Наадымны малчыннар эрттирип чаңчыккан Тос-Булактың күш-ажыл байырлалынга белеткелин регионнуң Көдээ ажыл-агый, Спорт, Культура яамылары болгаш өске-даа албан черлери Тываның Чазааның Даргазының оралакчызының албан-дужаалын күүседип турар У.А. Ондарның айтыышкыны-биле эгелээн.
Ш. МОҢГУШ.
Чурукту В. Ховалыгның соцчеткиде блогундан хоолгалаан.
«Шын» №21 2025 чылдың июнь 5
