Республиканыӊ найысылалы удавас 109 чылдаан оюн демдеглеп, Кызыл хоорай хүнүн эрттирер.
Байырлалдыӊ бүдүүзүнде Кызыл хоорайныӊ чагыргазыныӊ парлалга албаны
Азия төвүнде республиканыӊ найысылалыныӊ, Тываныӊ болгаш ниити Россияныӊ сайзыралынга боттарыныӊ үлүг-хуузун киирип, ак сеткилдиг ажылдап чораан төлептиг кижилерни чонга база катап таныштырып, социал четкиде чырыдып турар.
Бо неделяда «Эки кылган ажыл, элеп читпес алдар» деп үлегерниӊ база бир маадыры Иван Иванович Хураганныӊ ажыл-амыдыралыныӊ дугайында таныштырып бижээн.
«Кадык чаагай хамааты – күштүг күрүнениӊ дөзү» деп сөстерни Тываныӊ Арзылаӊ мөгези, хүрештиӊ чемпиону, Моолдуӊ «Арзылаӊ мөге» деп алдар-адын бир дугаар чаалап алган тыва мөге Ивана Хураган чугаалаан. Ол Мугур 40 чыл бурунгаар делегей чемпионунуӊ бедик индиринче чалаттырган.
Иван Иванович Хураган — Тыва Республиканыӊ Алдарлыг ажылдакчызы, спорт мастери, самбо талазы-биле делегей чемпиону. Ол Тес-Хем кожууннуӊ Чыргаланды суурунга чеди ажы-төлдүг өг-бүлеге төрүттүнген. Ачазы Иван Доржуевич биле авазы Суван Сыратовна уруг-дарыын бичиизинден тура спортка болгаш кадык чаагай амыдыралга ынак кылдыр өстүрүп кижизидип турган. Оларныӊ ачазы баштайгы тренери болган. Ооӊ ачызында оолдары хостуг хүреш, самбо, дзюдо талазы-биле бедик шаӊналдарны аӊгы-аӊгы чылдарда чаалап ап турган.
Иван Хураган Кызылдыӊ башкы институдун дооскан, эге класстар башкызы деп эртем-мергежилдиг. Феодосия хоорайга дзюдо талазы-биле тренер курстарынга, Омск хоорайга Сибирьниӊ күрүне академиязыныӊ күш-культура курстарынга өөренип турган.
Ол хүреш спортунуӊ аӊгы-аӊгы хевирлериниӊ талазы-биле квалификациялыг тренери, шылгараӊгай мөге апарганда, Иштики херектер яамызы ону ажылче чалаан. Аӊаа баргаш, милицияныӊ офицерлеринге, шагдааларынга самбо кичээлдерин эрттирип турган.
1988 чылда Тываныӊ ИХЯ-ныӊ «Динамо» деп залын ооӊ идепкейлиг киржилгези-биле тудуп кылган. 1993 – 2003 чылдарда ол найысылалдыӊ спорткомплекизиниӊ директору болуп ажылдап турган. Спортзалды, улуг бассейнни, спорткомплекстиӊ иштики өрээлдерин эде тургустунуушкун үезинде тудуп кылган-даа болза, ажыл-агыйжы быжыг холдар-биле ону чаартып кылыры негеттинип келген. Чурттуӊ чаа томуйлаттырган удуртукчузу Владимир Путинче чагаа бижип, ол бүгүнү кылырынга акшаландырыышкын-биле дузалаарын дилээн. Иван Иванович Хураганныӊ дилээн Президент хүлээп алган, спорткомплексти ынчаар чаартып кылган.
Тыва спортчу Иван Хураганныӊ ат-сураа даштыкы чурттарда база билдингир. 1991 чылда ол Моол күрүнениӊ Наадым байырлалынга хүрешкеш, шүглүп үнген. Моолдуӊ спортунуӊ Алдарлыг ажылдакчызы деп хүндүлүг атты болгаш Моолдуӊ олимпийжи комитединиӊ медалын чаалап алган, бир дугаар шүүлген даштыкы мөге ол болган.
1992 чылда Россияныӊ алдар-адын камгалап, Великобританияга хоочуннар аразынга чемпионатка киржип турган. Делегейниӊ самбо чемпиону деп атты ынчан төлептии-биле чаалап алган. Ол-ла чылын Иван Хураганга делегей клазыныӊ шииткекчизи деп эрге-байдалды тывыскан, ол Россияныӊ тергиин үш шииткекчилериниӊ составынче кирген.
1996 чылда Австрияга ол хоочуннар аразынга самбо талазы-биле делегей чемпиону деп адын дагын катап чаалап алган.
Иван Иванович Хураган амгы үеде хүндүлүг дыштанылгада. Ооӊ өөредип кижизиткен тыва спортчуларыныӊ аразында ону дөзеп тренерлей берген-даа, спорт талазы-биле элээн улуг чедиишкиннерлиг-даа улус бар. Кижи бүрүзүнүӊ чедиишкини дээрге хүндүткелдиг мастерге чоргаарал, тергиин эки шаӊнал-дыр.
Найысылалдыӊ спорт адырын сайзырадырынга ачы-хавыяалыг күш-ажылы дээш Иван Иванович Хураганга 2006 чылдыӊ май 22-де «Кызылдыӊ хүндүлүг хамаатызы» деп хүндүлел атты тывыскан. Ол — ССРЭ-ниӊ, Россияныӊ, Тыва Республиканыӊ шылгараӊгай шаӊнал-макталдарыныӊ эдилекчизи.
«Эки кылган ажыл, элеп читпес алдар» деп үлегерниӊ ховар маадыры Иван Иванович Хураганныӊ адын «Тываныӊ чээрби чүс чылдыӊ алдарлыг кижилери» деп күрүне номунче киирген.
Кызыл хоорай чагыргазыныӊ медээлеринден Р.Демчик белеткээн.