Күжүгет Шойгу аттыг Кара-Хөл ортумак школазында бо өөредилге чылында 164 өөреникчи бар. 1–4 класстарның өөреникчилери изиг чем-биле хандыртынган. Уруглар ийи ээлчегде өөренип турар. 28 башкы олар-биле ажылдап турар. Школа директору А.С. Монгуш-биле ужуражып, коллективтиң ажыл-ижин сонуургап чугаалаштым. Ону номчукчуларга сонуургадып көрейн.
– Анюта Сергеевна, башкы кадрлар-биле школа четчелеттинген бе, кандыгыл?
— Башкылар-биле четчелеттинген, ийе. Коллективте колдуу аныяктар ажылдап турар. Даштыкы дылдан эгелээш, ыры, чурулга, күш-культура дээш-ле бүгү кичээлдер эртип турар. Аныяк башкыларга школаның Хоочуннар чөвүлелиниң кежигүннери – арга-дуржулгазы байлак башкылар оларга дуза, деткимчени көргүзүп турары өөрүнчүг. Хоочуннарывысты чоргаарал-биле адап көрейн. Ол дээрге Наталья Шыыраповна Монгуш, Зинаида Калчан-ооловна Иргит, Юлия Сачаковна Иргит, Тамара Бора-Хопуевна Саая, Любовь Очур-ооловна Адыглар-дыр. Хоочуннар чөвүлелин Татьяна Караңнаановна Хертек удуртуп турар. Бо дагдыныкчы башкыларывыска болгаш хүндүлүг дыштанылгада өске-даа хоочуннарывыска Башкылар хүнү байырлалдың бүдүүзүнде 10–11 класстың өөреникчилери шеф дузазын көргүскен. Школаның администрациязы хоочуннарга боодал чечектер болгаш белектерни сөңнедивис. Улуг класстарның өөреникчилери башкыларының байырлалының бүдүүзүнде хөглүг кичээлдерни эрттиргени уттундурбас болуушкун болуп арткан деп бодаар-дыр мен. Профэвилел комитеди хөглүг старттарны организастаан. Оон аңгыда, «Битва хоров» мөөрейге башкылар идепкейлиг киришкен. Сумуга эртип турган «Тыва – бистиң өргээвис» уран чүүл көрүлделеринге школа коллективи доктаамал тиилекчи болуп чаңчыккан болгаш, хөйнүң ыры мөөрейи дыка солун болду. Мергежилиниң аайы-биле байырлалында башкылар мынчаар солун кылдыр дыштанып алгаш, улаштыр сагыш-сеткил чиик-сергек ажылдап кирипкеннер.
– Ырак-узакта сумунуң школазының өөреникчилери школага кичээлдээринден аңгыда, онза-солун кандыг хемчеглерге киржип турарыл, башкы?
– Өөреникчилер хостуг үезинде школада янзы-бүрү бөлгүмнерге идепкейлиг киржип чаңчыккан. Эң эки ажылдыг бөлгүмнерни таныштырарга мындыг. Театр бөлгүмү эрткен чылын чаа тургустунган-даа болза, ажылының үре-түңнели көстүп эгелээн. Удуртукчу башкызы Аида Бараан-ооловна Монгуштуң чогаадыкчы ажылының ачызында бөлгүмчүлер бүгү эвилел чергелиг «Школьная классика» төлевилелге киришкеш, түңнел кезээнче эртип, шаңналдыг черни ээлээн. Аңаа улаштыр киржири-биле белеткенип эгелей бергеннер.
– Спортчу чедиишкиннериңер база бар боор аа?
— «Архар» спортчу клубта элээдилер хостуг хүреш, сумога, хол бөмбүүнге сонуургалының аайы-биле кичээлдеп турар. «Кара дас» шериг-патриотчу кижизидилге клувун Шораан Дадар-оолович Күжүгет биле Сүрэн Сүрүңович Чөмбүрел олар удуртуп турар. Оларның өөреникчилери республика чергелиг шериг-патриотчу слётка ийи чыл улаштыр киришкеш, ийи удаа 2-ги черни алганнар. Отряд командири Ананды Иргит «Юнармейжиниң медалы»-биле шаңнаткан. Дадар-оол Долма автомат чазар, чыыр мөөрейге тиилекчи болган.
– Школаңарның музейи турган болгай, ол өрттенген деп сураан дыңнаан мен…
– Шаандакы бичии эрги школаның оран-савазы өрттенген, ынчалза-даа аңаа турган музейивистиң экспонаттарын камгалап четтигипкен. Ам музей эрги клубтуң оран-савазында турар. Даштыкыдан-даа, чуртувустуң аңгы-аңгы булуңнарындан-даа келген аалчылар алдар-аттыг Балган Ленчаевич Күжүгет хоочунувустуң адын эдилээн музейни улуг сонуургал-биле көрүп, онза үнелелдиг бижиктерин арттырып каап турары өөрүнчүг. Музейниң ажылын Б.Л. Күжүгеттиң уруунуң уруу удуртуп, кырган-ачазының эгелээш, бүгү күжүн, билиин берип чораан ажыл-херээн уламчылап чоруур.
– Уругларның чурум-сагылгазы кичээнгейге алдынган турар ужурлуг, ындыг аа?
– Чурум-сагылгазы багай дээш учётта турар уруглар бистиинде чок. Социал педагог башкылар ол талазы-биле айтырыгны шыңгыы кичээнгейде алган. Уруг-дарыг азырап алган өг-бүлелер болгаш чединмес өг-бүлелер-биле олар сырый харылзаалыг. Доктаамал оларга чедип, чогуур дуза, деткимчени көргүзүп турар. Кежээки үеде дежурныйлаашкынны организастаан.
Башкыларывыс билиин доктаамал бедидип, курстарга өөренип, янзы-бүрү мөөрейлерде киржип турар. Бо талазы-биле директорнуң чөвүлекчизи Ай-кыс Май-ооловна Каадырның ажылын демдеглексээр-дир мен. Бүгү-российжи «Баштайгыларның шимчээшкини» мөөрейге киришкеш, башкыларывыс 3-кү черге төлептиг болуп, школа дериг-херекселдери-биле шаңнатканнар.
– Анюта Сергеевна, чедер-четпестерге хамаарыштыр чүнү айтып болур силер?
– Ийи ээлчегде өөренип турар болгаш, немелде кичээлдер эрттиреринге бергедээшкиннер тургустунуп турары чугаажок. Бүгү ажыл чаңгыс оран-савада чоруп турар. Немелде тудуг херек апарган. Одалга системазы база эргижирээн, ынчангаш школа кыжын соок. 2014 чылда школа юбилейинде капиталдыг септелгеге хамаарыштыр сертификатты школавыска берген турган, ынчалза-даа ол күүсеттинмээн хевээр арткан. Бо айтырыг талазы-биле биске дыка улуг дуза херек.
– Билдингир-дир. Ырак-узакта-даа бол, үениң негелдезинден чыда калбайн ажылдап турар коллективиңерге моон соңгаар-даа чедиишкиннерни күзедим. ТР-ниң Өөредилге болгаш эртем яамызы силерниң дилээңерни кичээнгейге ап, чогуур дузаны чедирер боор деп идегел-биле чугаавысты доозуп каалыңар. Байырлыг.
/ Светлана БАЛЧЫР,
ТР-ниң алдарлыг ажылдакчызы, «Шынның» хоочуну.
“Шын” №79 2024 чылдың октябрь 16
