РФ-тиң кадык камгалалының тергиини ТР-ниң алдарлыг ажылдакчызы Ховалыг Раиса Ховалыгның «Ак-көк Сүт-Хөл төлү-ле мен» деп номнуң таныштырылгазынче мени чалаарга, аңаа кириштим. Кызыл хоорайның А.С. Пушкин аттыг библиотеказынга байырлал болуп эртти. Сүт-Хөл кожууннуң чагыргазында ие-чаш айтырыын харыылап турар дарга Очур-оол Светлана Николаевна-биле бо кежээге бардывыс. Раиса Ховалыгның ачазы – мээң уругларым ачазының хүндүлээри ынак даайы чораан. Даайы болганда, ие төрели изиг баарлыг болгай. Хан төрелдер каашпас, алдын-мөңгүн дадарбас дижири шын.
Сүт-Хөл кыры чаай берди,
Сүдүң чажып сүзүглеп көрем,
Сүт-Хөл уруу чедип келген.
Сүме кылдыр сөзүң сөглем.
Хаяалыг хүн өртемчейге дегбээн болза,
Хайым ишчи амыдырал кайыын турар.
Хайыралыг ава чаяап кагбаан болза,
Кайгамчыктыг чогаалчывыс кайыын кээр деп.
Чалаан шагында эш-өөрү, чоок кижилери база Николай Куулар баштаан чогаалчылар шупту чыылдывыс. ТР-ниң культуразының алдарлыг ажылдакчызы композитор К.М. Данзын «Ак-көк Сүт-Хөл уруу-ла мен» деп ырызын боду баян-биле үдевишаан, бир эштиг ырлады. Ырының аялгазының, сөзүглелиниң чаражын. Сценада улуг телевизор салган. Ында чогаалчының чогааткан номнарын делгээн болду. Номнарның кыска утказын телевизорда тайылбырлап турар. Чогаалчылар шупту туруп кээп, чогаалчыга байыр чедиргеш, арга-сүмени каттылар.
Улаштыр эш-өөрү база байыр чедирдилер. Болуп эртип турар ном байырлалында Раиса Ховалыгның ортун оглу чедип келгеш, авазынга хүндүткелдиң болгаш сактыышкынның ава дугайында чараш ырызын ырлап берди. Оглу ырлаарга, авазы ыглап, өөрүшкүнүң карак чажы бадып турду.
Чараш ыры соонда иешкилер чылыы-биле куспакташтылар. Улуг оглу Аяс Ховалыг – даг инженери деп ховар мергежилдиг эвээш санныг тыва шахтёрларның бирээзи. Ырлап берген оглу ТР-ниң Чазааның чанында даштыкы экономиктиг харылзаалар талазы-биле агентилелдиң удуртукчузу Алдай-Мерген Ховалыг. Уруу Айдаңмаа – экономист мергежилдиг. Ном таныштырылгазында келген чонну хүндүлеп, аъшкарып-чемгерип чай чок халып-ла турду.
Амданныг чемни чип, чаагай сарыг шайны аартадывыс. Тываның чогаалчылар эвилелиниң кежигүнү Раиса-даа онзагай чогаадыр чаяанныг-дыр. Чогаалчывыска ак орукту, аас-кежикти, узун назынны, чогаадыкчы чедиишкиннерни күзедивис. Курай-курай!
«Чаш» номнуң доюн чаа-ла эрттирдивис. Байырлал Александр Ондарның чогаатканы «Манчүрээмни» деп ырының үделгези-биле доозулду.
Чылбак МОҢГУШ.
“Шын” №32 2025 чылдың август 21