Тываның мурнунда амгы үеде турар кол сорулгаларның бирээзи – кышкы одалга сезонунда одаар чүүлдү четчири-биле курлавырлаары, чурттакчы чонну келир кыжын хөмүр-даш-биле үзүк чокка хандырары. Найысылал Кызыл хоорайда болгаш кожууннарда одаар чүүл складтары маңаа улуг ужур-дузалыг. Олар бо күзүн хөмүр-дашты уургайлардан сөөртүп эккеп, ТР-ниң Чазааның доктааткан өртектериниң кыдыг-кызыгаарын сагып, чонга садар, кышкы одалга сезонунуң үезинде хөмүр-даштың четчир курлавырын тургузар ужурлуг. “Шын” солуннуң редакциязы оларның ажылын хайгаарап, журналистер одаар чүүл складтарынга чедип турар.
Дүүн, сентябрь 5-тиң хүнүнде, редакцияның ажылдакчылары Кызыл хоорайның Мир кудумчуда одаар чүүл складынга барып чораан. Бо склад сайгарлыкчы Д.С. Житконуң хууда бүдүрүлгези.
— Одаар чүүл садып сайгарар рынокта беш чыл дургузунда ажылдап тур бис. Ол үениң дургузунда ажылывыс шуудаан. Хөмүр-даш чүдүрер күчүлүг тракторувус, хереглекчилерниң садып алган одаар чүүлүн сөөртүп чедирер автомашиналар, хөмүр-даш деңзилээр деңзивис бар– деп, сайгарлыкчы чугаалаан. – Бир эвес садып алыкчы машиналыг болза, боду-даа сөөртүп ап болур.
Одаар чүүл садар рынокка беш чыл ажылдаан үеде хууда бүдүрүлгениң доктаамал садып алыкчылары база көвүдээн. Олар чылдың-на күзүн бо складтан хөмүр-дашты садып ап чаңчыккан, ынчангаш чагыгны телефон дамчыштыр киирип, өртээн төлеп каарга, дугурушкан үеде хереглекчиниң бажыңынга одаар чүүлдү сөөртүп чедире бээр. Кижи бүрүзү боду туда-даа садып ап болур.
Хууда сайгарлыкчы Житко бодунуң акшазы-биле хөмүр-дашты Каа-Хем уургайдан садып ап турар. Чурттакчы чонга садып турар өртээ — 1 тоннада 3 133 рубль. Чүгле сентябрь бештиң хүнүнде дүъшке чедир 40 тонна хире хөмүр-дашты хереглекчилер садып алган. А сентябрь 1–5 хүннерде 200 тонна хире хөмүр-дашты бо склад садып чоруткан. Кыш чоокшулаан тудум Кызылдың чурттакчыларының хөмүр-даш садып алыры улам көвүдээр деп, кассир Екатерина дыңнаткан.
Кызыл хоорайның эң хоочун, совет үеде-ле Кызыл хоорайның болгаш ооң чоок-кавызында Сукпак, Ээрбек, Сесерлиг дээш өске-даа суурларның чурттакчы чону хөмүр-даш садып ап чаңчыккан. Оюн Күрседи кудумчузунуң, 4 дугаар бажыңында одаар чүүл склады дүүн, сентябрь 5-те, хааглыг болган. Ооң девискээринде чаңгыс машина хире-даа хөмүр-даш дүжүртүнмээни херимниң чириин өттүр көскү. “Шынның” ажылдакчылары 5–10 минута дургузунда турда, аңаа 4–5-даа садып алыкчылар келгеш, куп-куруг чорутканнар.
Сентябрь 5-те, Кызыл хоорайда хөмүр-даш складтарының ийизинде байдал ындыг болган.
Ш. ЛОПСАН
№66 «Шын» 2023 чылдың сентябрь 6
