Чоокта чаа Кызыл-Хая суурга Кызылдың А.Б. Чыргал-оол аттыг колледжизиниң сургуулдары болгаш башкылары «Арбын өссүн» деп оюн-көргүзүү-биле аалдап чораан.
Улустуң ыры болгаш хөөмей салбырының сургуулдары база башкылары Х.К. Ховалыг, Р.Н. Тараачы, С.Ю. Монгуш, Б.О. Балдир оларның оюн-көргүзүүн суурнуң улуг-биче чону зал долдур чыглып келгеш, улуг сонуургал-биле көргеннер. сумунуң улуг назылыг чурттакчыларынга сургуулдарның концерти кайгамчык белек болган. 4-кү курстуң сургуулу Ичин-Норбу Чүлдүмнүң кеңгирге деп хөгжүм херекселинге ойнаарын өөреникчилер магадап, шак ол ышкаш ойнап өөренип алырын күзеп, телефоннарында тырттырып алгаш, катап-катап көрүп турарлар.
Тыва чоннуң аас чогаалын, улустуң ыры база хөөмей-сыгыдын сайзырадып, кожуун-суурларны кезип, школаларга өөреникчилер-биле солун өөредиглиг ужуражылгаларны эрттирип, оларның сонуургалын оттурган бо сургуулдарга, оларның башкыларынга четтиргенивис илеретпес аргавыс чок.
Оларның аразында чаңгыс чер чурттугларывыс Күдерек Иргит, Лхагва Дамбый-оол бары бисти өөрткен. Амгы үеде олар 3-кү курста өөренип турарлар. Лхагва Дамбый-оол Кызыл-Хая суурнуң уругларның уран чүүл школазынга чурук салбырынга өөренип турган. Күдерек Иргит – ажыл-ишчи, малчын өг-бүлеге төрүттүнген. Бичии чажындан-на аалга ада-иезиниң чанынга мал аразынга ачазының чараш ырыларын, кырган-авазы Александра Доржуевна Конгаржаптың бурун тыва кожаңнарын дыңнап өскен. Кызыл-Хаяда уругларның уран чүүл школазынче ниити ыры салбырынче кирип алгаш өөренип турган үезинде уран чүүлге сундулуг, бичиилерге ынак, башкыларны хүндүлээр, чазык чаңныг оол болуп өөреникчилерден ылгалып көстүп келген.
2018 чылда игил клазынче немей кирип алгаш, улустуң ырларын, кожаңнарны күүседип, кеңгиргеге ойнап турган. Уругларның уран чүүл школазының башкызы Айдаш Донгактың удуртулгазы-биле “Агый” деп аас чогаал бөлүүн тургускан. Күдерек ол бөлүктүң кол ыраажызы, хөгжүмчүзү болуп республика чергелиг мөөрейлерге идепкейлиг киржип тургаш, школаны дооскан. Уран чүүл школазынга өөренип тургаш, ырлаарындан аңгыда, бичии шиилерге болгаш тоолдарга ойнап турган. Ыры сөстерин ол бичии хирезинде, барык дөгерезин билир деп болур, кайы-даа үениң ырыларын саат чокка ырлай кааптар шак мындыг онзагай өөреникчи болган.
Салым-чаяанныг уругларны деткип, оларны шын орукче углап-баштаары ада-иелерден, башкылардан дыка хамааржыр. Ынчангаш бистиң уругларның уран чүүл школазының бо доозукчуларынга моон-даа соңгаар чогаадыкчы чедиишкиннерни күзеп, эртем-билиин улам бедидип, чонга уран-талантызын хөй чыл дургузунда харам чок бараалгадып чоруурун күзедивис!
/ Үрса МОНГУШ, Кызыл-Хая суурнуң уругларның уран чүүл школазының директору.
Чуруктарны авторнуң архивинден алган.
“Шын” №47 2025 чылдың декабрь 4
