Социал керээ күрүне программазының ачызында бодунуң хууда ажыл-агыйын ажыдып, ажы-төлүн, өг-бүлезин азыраар акша-төгерик ажылдап чоруур хамаатыларывыстың саны чылдан чылче немежип турар. Ол дээрге-ле чурттуң экономиказынга бичии-даа болза дөгүмче-дир.
Бии-Хем кожууннуң чагырга чериниң медеглээни-биле алырга, ук кожууннуң 182 хамаатызы бо 2023 чылда күрүне деткимчезин алгаш, хууда ажыл-херээн эгелеп алган. Тус черниң чагыргазының ажылдакчыларының демдеглээни-биле, кожууннуң чурттакчыларының социал керээ күрүне программазынга сонуургалы улгаткан. Чаа үнген чылда чаа-чаа идеялар ам-даа төрүттүнер дээрзи билдингир.
Деткимче алганнарның бирээзи Бии-Хем кожууннуң Аржаан сумузундан Андрей, Аржаана Биче-оолдарның аныяк өг-бүлези.
Биче-оолдарның өг-бүлези дөрт чаптанчыг ажы-төлүнүң энерелдиг ада-иези. Ада-ие бүрүзү ажы-төлүнүң эргим, энерелдиг кижилери болурундан аңгыда, оларның ижер-чиир аъш-чеми, кедер идик-хеви, эртем-билии, келир үези дээш кончуг улуг харыысалгалыг. Ынчангаш бо аныяк өг-бүле ажы-төлүнүң келир үези дээш балдыр сыкпайн, ажылдап, кандыг-даа иштен халбактанып чоруур, кызымаккай өг-бүле. Ооң херечизи – 2016 чылда Биче-оолдарның өг-бүлези «Аныяк өг-бүлеге кыштаг» губернатор төлевилелинге киришкеш, 200 хойну алган.
Андрей Биче-оолдуң бодунуң мергежили, кылып чоруур ажылы – печка кылыкчызы. Печка кылыр болгаш, ону канчаар аштаарын ол ыяк билир, суугу хөөзүнүң бажын билир деп болур. Ынчангаш чаңгыс чер чурттуглары Андрейге печказының хөөзүн аштадыр дээш, үргүлчү чалаар. Бии-Хем кожууннуң чуртталга бажыңнарының 90 хуузун одаар дээрзин билир бис. Кыжын ыжын аштадыр, чылдың дөрт эргилдезиниң чылыг үелеринде печканың бодун туттурар дээн клиентилери төнчү чок. Ынчангаш Андрей мергежилиниң аайы-биле бодунуң хууда херээн ажыдарын бодай берген. Печка тударынга, ооң хөөзүн аштаарынга хереглээр чугула дериг-херекселдер садып алыры-биле социал керээ күрүне программазынга киржир деп ол шиитпирлээн.
Социал керээ күрүне программазының деткимчезин алгаш, профессионал дериг-херекселин четчелеп, бодунга камгалалды база кылдырып алган. Чүге дээрге хоолай хөөзү аштаарда, бажың кыры үнер, ол база кижиниң амы-тынынга айыылды тургузуп турар иш болгай.
«Өг-бүлевиске арга-сүмезин кадып, дузалажып, шын орукче айыткан чаңгыс чер чурттугларывыска сеткиливистиң ханызындан өөрүп четтиргенивисти илередир-дир бис. Шагда-ла бодум бодумга ажылдаксаан мен. Ынчалза-даа дериг-херексел садып алыр акша-төгериим чогу-биле болдунмайн турду. Тус черниң чагырга чериниң ажылдакчылары социал керээ күрүне деткимчезинче чагыг киирерин сүмелээрге, шынап-ла, дээш шимченип кириптивис. Дуза хереглээн кижи бүрүзүн бодумнуң шыдаар шаам-биле деткиир мен. Тускай шериг операциязының киржикчизиниң өг-бүлезиниң печказының хөөзүн аштап бердим. Моон-даа соңгаар шак-ла ындыг буянныг үүле акцияларынга киржир мен. Бот-боттарывыска дузалажып чоруур ужурлуг бис» – деп, чаа эгелеп чоруур сайгарлыкчы Андрей Биче-оол чугаалаан.
Онза байдалдар яамызының чонга сүмелери:
- печканың ыш үнер хоолайын удаа-дараа аштап туруңар;
- печка мурнунга 50*70 сантиметр калбак демирден быжыглап алыңар;
- удуур бетинде, ийи шак бурунгаар-ла, от салырын соксадыңар;
- хүлүңерни бажың иштинге тургуспаңар, даштыгаар үндүргеш, кырынче сугдан кудуп калыңар;
- от кыпсырда, кывар-чаар чүүл ажыглаваңар;
- отту салыпкаш, печкаңарның аксын эки быжыг кылдыр хаарын утпаңар;
- бичии уругларга от салыр азы ону чүшкүрер, көзээр даалга бербеңер;
- печка чанынга идик-хеп, ыяш дээш чүнү-даа кургатпаңар.
Айдың ОНДАР белеткээн.
Чурукту интернет четкизинден алган.
«Шын» №96 2023 чылдың декабрь 16