2023 чылда Тывада 193323 кижи профилактиктиг эмчи шинчилгезин эрткен. Чурттакчы чонну диспансеризацияже хаара тудар ниити план 102,6 хуу күүсеттинген. ТР-ниң кадык камгалал сайыды Анатолий Югай Аппарат хуралында ындыг сан-чурагайны республика Чазаанга берген.
Республиканың Кадык камгалал яамызының дыңнатканы болза, диспансеризацияны эрткен шупту кижиниң 23,9 хуузу азы 27,5 муң кижи кадыының байдалы-биле бирги бөлүкке хамааржыр азы шуут кадык (РФ-те – 22 хуу). Оларда хоочураан аарыглар азы аарып болурунуң айыылы чок болган.
Ийиги бөлүкке 30,5 муң хире кижи (26,5 хуу) хамааржыр. Шинчип турар үеде хоочураан аарыглары чок-даа болза, кандыг-бир чылдагаан-биле аарый берип болур кижилер бөлүүнче оларны киирген. Ол чылдагааннарга – чүрээ база хан-дамыр аарыглары, семис, холестерин бедиири, таакпылаары база арага ижери хамааржыр.
Кадыкшылдың үшкү бөлүүнде эң хөй кижилер бар. Шинчиткен кижилерниң чартык кезии азы 57 муң ажыг кижи ынаар кирген. Ол дээрге хоочураан азы кандыг-ла-бир аарыгдан аарып чоруур кижилер-дир. Оларга доктаамал эмчи хайгааралы база тускай эмнээшкин херек.
Диспансеризация үезинде шинчиткен кижилерден ниитизи-биле 60 хире муң кижиниң 13,87 муңунда аарыгны бир дугаар тодараткан. Улуг кижилер, бир дугаарында, хан-дамыр эргилдезиниң (31,5 хуу), ийи дугаарында, — ижин-хырын органнарының (10,4 хуу), үште, — тыныш органнарының (3,8 хуу) аарыгларындан аарып турарын бир-ле дугаар илереткен.
Профилактиктиг шинчилгелерже 63,7 муң бичии уругларны хаара туткан азы 2022 чылга деңнээрге, 3,9 хуу хөй. Шинчилгениң түңнелинде кадыкшылдың бирги бөлүүнче 19 492 (шупту шинчиткеннерниң 30,6 хуузу), ийиги бөлүкче 40 250 (63,2 хуузу), үшкү бөлүкче 1 932 (2,8 хуузу), дөрткү бөлүкче 149 (0,2 хуузу), бешки бөлүкче 1 872 (2,9 хуузу) уругну киирген.
Бирги болгаш ийиги бөлүкте кадык уругларны каттыштырганын сагындыраал. Хоочураан аарыгларлыг, төрүмелинден кемниг, аар аарыгларлыг уруглар үштен ыңай бөлүктерге хамааржыр.
Уругларда илереттинген аарыгларның хевири эрткен чылда ышкаш өскерилге чок. Бичии уруглар чем хайылдырар органнар, нерв системазы, карак аарыгларындан хөй аарып турары тодараттынган.
Республиканың Кадык камгалал яамызы «Кадыкшыл маршруду» төлевилели-биле чаа ФАП-тарны, көжүп чоруур бригадаларны программаже хаара тудуп, үнүүшкүннер санын көвүдеткенинден диспансеризация планы ажыр күүсеттингенин демдеглээн. Ол ышкаш дыштаныр база байырлал хүннеринде болгаш Call-төптер таварыштыр баш бурунгаар бижиткен хамаатыларга диспансеризацияны эрттиргенинден, хаара тудары көвүдээн.
Ол ышкаш Владимир Путинниң эгелээни “Демография” национал төлевилелдиң “Улуг назынныг салгал” деп угланыышкыны-биле республиканың Тожу, Эрзин, Бай-Тайга, Барыын-Хемчик, Каа-Хем, Чөөн-Хемчик, Бии-Хем болгаш Улуг-Хем кожууннарда улуг назынныгларны эмнелге албан черлеринче диспансеризация эртип, баш удур аарыгларын тодараткаш, эмненири-биле чедирип турар. Шак ындыг мобильдиг бригадалар хоочуннарны чүгле эмчиледир эвес, а оон-даа өске ачы-дузаны база чедирип турар.
Чижээлээрге, эрткен чылын Чадаанада улуг назынныгларның болгаш кадыы кызыгаарлыг улустуң бажың-интернадынга барык 150 хире социал ачы-дузаны чедирген. Ол дээрге хоойлу-дүрүм талазы-биле айтырыглар, психологтуң дузазы, парикмахерлерже үнүүшкүннер болгаш бажыңынга ачы-дуза чедирилгези болур.
“Бистиң коллектививис тускай машина-биле кыйгыртыышкыннарже үнүп турар. Улуг назынныг хамаатыларга мобильдиг бригадаларның ачы-дуза чедирилгези эки ажылдап турарынга өөрүп тур мен. Бистиң хоочуннарывыска социал ачы-дуза чедирилгези кончуг таарымчалыг болганы-биле олар өөрүп четтиргенин илередип турарлар” – деп, бажың-интернаттың директору Элла Монгуш чугаалаан.
Эмчилер 2024 чылда ыраккы болгаш чедери берге суурлардан, малчын аалдардан чурттакчыларны профилактиктиг шинчилге пунктуларынче эккээрин организастажырын муниципалдыг эрге-чагыргадан дилээн.
Чыжыргана СААЯ.
Чуруктарны интернеттен алган.
“Шын” №14 2024 чылдың февраль 24
