ТГШИ-ниң словарьлар секторунуң эртем ажылдакчылары эртем-шинчилел ажылдарындан аңгыда, чонга херек кырында ажыктыг болур хире элээн ажылдарны кылып турарлар.
Россия Банкызының Тыва Республикада салбыры Национал банк биле ТГТШИ-ниң удуртулгазының кады ажылдажылга дугайында дугуржулга ёзугаар “Экономиктиг терминнерниң орус-тыва словарын” кылып тургускан. Бо хүннерде ажыл барык-ла доозулган. Ук словарьда 500 хире сөстер база сөстерниң тайылбыры орус-тыва дылдарда бердинген. Ында амгы үеде барык үргүлчү ажыглаттынып турар сөстерни, чаа сөстер, банкыга хамаарышкан терминнер барык шупту кирип турар. Сөс бүрүзүнүң тайылбыры бердинген.
Кижи бүрүзүнүң хүн бүрүде ажыглап турары банк картазы, код дээн чижектиг терминнер, ол ышкаш чээли, өре, чээли төлевири база амгы үениң чаа терминнери – интернет-садыг, мобильдиг банк, интернет-банк дээн чижектиг сөстерни тайылбыры-биле катай киирген. Тургузукчулар бөлүүн филология эртемнериниң кандидады, сектор эргелекчизи Кызыл- Маадыр Симчит удурткан.
Словарьның өзек кезээ тургустуна бээрге, Национал банкының ажылдакчылары, башкарыкчы экономистер К.-Д.К. Ооржак, Б.С. Монгуш-биле кады эртемденнер словарь тургузарынга таваржып турар нарын айтырыгларны сайгарып, сүмележип ажылдааннар.
Ук словарьның чонга ажыы улуг болур. Бир-ле дугаарында, кижилер саң-хөө талазы-биле билиглиг болур. Ол ышкаш экономиктиг терминнерни чон бодунуң төрээн тыва дылынга шиңгээдип, билип алырынга ук словарь улуг салдарлыг болур.
Словарь секторунуң база бир ажылы – «Кима Биче-ооловна Март-оол. Биобиблиографтыг айтыкчы» деп ажыл бо хүннерде “Аныяк” типографияга парлаттынар.
Биобиблиографтыг айтыкчыны Тываныӊ улустуӊ башкызы, Тыва АССР-ниӊ школаларының алдарлыг башкызы, педагогика эртемнериниң кандидады, доцент Кима Биче-ооловна Март-оолдуң амыдырал-чуртталгазынга болгаш ажыл-чорудулгазынга тураскаадып кылган. Ниитизи-биле 134 бижик-демдеглелдер кирип турар. 1971 чылдан 2017 чылга чедир парлаттынган ажылдарының даңзызын үнген чылдарының аайы-биле киирген. Ол “Тускай үнген ажылдары”, “Тургускан ажылдары”, “Эртем чыындыларында болгаш сеткүүлдерде парлаттынган чүүлдери”, “Солуннарга парлаттынган чүүлдери”, “Редакторлаан, рецензиялаан, очулдурган ажылдары” база “К.Б. Март-оолдуӊ дугайында” деп кезектерден тургустунган. Биобиблиографтыг бижиктер дес-дараалашкаа-биле дугаарлаттынган. Чамдык чүүлдерниң кыска тайылбырын бижээн.
Ажыглаары эптиг болуру-биле «К.Б. Март-оолдуң ажылдарының алфавиттиг айтыкчызы», «Аттар айтыкчызын» киирген. “Фото-чуруктар делгелгези” деп эгеде К.Б. Март-оолдуң Кызылдың күрүнениң педагогика институдунга ажылдап турган үезинде кады ажылдап турган коллегалары база студентилери-биле тырттырган чуруктары, ол ышкаш ТГТШИ-ге кады ажылдап турган коллективиниң кежигүннери-биле тырттырган, ол ышкаш эртем конференцияларынга киржип турган чуруктары кирген. Чуруктар – ол үениң, болуушкуннарның херечизи болуп турар.
Бүгү Тывага билдингир хоочун башкы – К.Б. Март- оолдуң дугайында бижээн чүүлде, ооң тыва эртемниң сайзыралынга киирген үлүг-хуузун айтып тура, тыва дылдың өөредилге-методиктиг комплекизин бижип тургузарынга киирген үлүү улуг дээрзин база тыва дылдың лексикографиязын чедиишкинниг шинчилеп, элээн каш словарьларны тургузарынга киржип келгенин айыткан.
Ук биобиблиографтыг айтыкчыны ТГТШИ-ниң эртем библиотеказының ажылдакчызы Ч.Ч. Норбу биле П.С. Серен тургускан. Редактору Л.К. Хертек, харыысалгалыг редактору В.Д. Март-оол.
Айтыкчы башкыларга, эртем ажылдакчыларынга, библиотека ажылдакчыларынга, студентилерге, өөреникчилерге болгаш тыва дылдыӊ башкылаашкын айтырыгларын сонуургап чоруурларга ажыктыг.
Эртемден, хоочун башкы – К.Б. Март-оолдуң хөй чылдар дургузунда шинчилеп, кылып келген ажылдары, ооң дуржулгазы, билии аныяк салгалдың шинчилекчилеринге, аныяк башкыларга ажыктыг, өөредиглиг салгал дамчаан өнчү болуру чугаажок.
ТГШИ-ниң словарьлар секторунуң эртем ажылдакчыларының чонга херек кырында ажыктыг болур кылдыр амгы үеде шинчилеп, тургузуп, кылган ажылдары-биле кысказы-биле таныштырарга мындыг.
Полина СЕРЕН.
“Шын” №82 2023 чылдың октябрь 28
