ЧУРТТАЛГА-КОММУНАЛ АДЫРЫНДА
2024 чылдың июль 1-ден Россияның хамаатыларының амыдырал-чуртталгазынга дорт салдарлыг өскерилгелер болур. Ол дээрге чиигелделиг ипотека программазының доостуру, хөй ажы-төлдүг өг-бүлелерниң реестриниң ажылдап эгелээри болгаш өртектерниң план ёзугаар индексациязын чорудары дээш оон-даа өске.
2024 чылдың июль 1-ден бир чылда сес хуулуг ипотеканы банкылар бербес апаар. Бо чылдың июль бирде хуусаазы доостур ужурлуг 6 хуулуг өг-бүле ипотеказының хуусаазын 2030 чылга чедир 6 чылга узадырын Россияның Президентизи Владимир Путин саналдаан. Бо дээрге Президент Владимир Путинниң хөй ажы-төлдүг өг-бүлелерниң дугайында ада сагыш салыышкыны болган.
Үш болгаш оон хөй ажы-төлдүг өг-бүлелерни Россияда хөй ажы-төлдүг өг-бүлелер эрге-байдалдыг деп санап, оларга күрүнеден чиигелделерни берип, оларның амыдырал-чуртталгазының байдалын экижидеринче шыңгыы кичээнгейни угландырып турар болгай. Оларга янзы-бүрү ачы-дуза көргүзериниң Хөй ажы-төлдүг өг-бүлелерниң реестри ажылдап эгелээр. Бо реестрде көрдүнгени ёзугаар хөй ажы-төлдүг өг-бүлелерге чиигелделерни бээр.
Өртектерни сөөлгү катап 2022 чылдың декабрь айда көдүргенин, 2023 чылда чуртталга-коммунал ачы-дузазының өртектерин улгаттырбаанын сагындырып каары база артык эвес.
Россия Федерациязының Экономиктиг хөгжүлде яамызының массалыг информация чепсектери дамчыштыр дыңнадыглары ёзугаар алырга, июль айдан чуртталга-коммунал ачы-дузазының өртээ 9,8 хуу өскеш, 2025 чылда 5,7 хууга эвээжей бээр.
Хөй квартираларлыг чуртталга бажыңнарының капитал септелгезиниң өртээ 36,2 хуу өзер, бо дээрге 1 дөрбелчин метр чуртталга шөлүнүң капитал септелгезиниң өртээ ай санында 9,47 рубль апаары ол.
Өртектерни хөлүн эрттир өстүрбезиниң аргаларын база күрүне дилеп турар. Хөй ажы-төлдүг өг-бүлелерден, пенсионерлерден, инвалидтерден, Ада-чурттуң Улуг дайынының хоочуннарындан, дайынчы хөделиишкиннерниң киржикчилеринден ачы-дуза төлевирлерин хүлээп алганы дээш тыртып ап турган акша-көпеекти албас апаар.
Өртектерни өстүреринге салдарлыг болган чылдагааннарны Россияның Экономиктиг хөгжүлде яамызы бодунуң дыңнадыгларында айтып турар. Ол дээрге экономиканың бюджеттен дашкаар секторунда ажыл төлевириниң хемчээлиниң өскени, энергетика курлавырларының өртээниң аартааны, продукция бүдүрүп үндүреринге чарыгдалдарның көвүдээни дээш оон-даа өске.
Өртектерниң ээлчеглиг өзүлдезиниң мурнуу чарыында чурттакчы чонну, бүдүрүлгелерни болгаш эрге-чагырганы дүвүредип турар чүүл – электри энергиязы болгаш чуртталга-коммунал ачы-дузазы дээш өрелерни дуглаары.
2024 чылдың май 1-де байдал-биле алырга, электри энергиязының өртээнге республикада хереглекчилерниң өрези 315,9 сая рубль. Чуртталга-коммунал ачы-дузазынга – 2 млрд 540 сая рубль. Бир эвес бүдүрүлгелерни болгаш организацияларны алыр болза, өрени төледип алырын шиитпирлеп болурунуң эрге-хоойлу аргалары бар. Чурттакчы чондан өрени төледип алыры элээн нарын айтырыг. Өрелиг кижилерниң аразында эвээш эвес акша-хөреңгилиг бай-шыырак кижилер база бар. Оларның чамдыызының өрелериниң түңү ниитизи-биле он-он муң рубль акша болуп турар. Ындыг кижилерниң дугайында ачы-дуза өртээн өжегерээн төлевейн турар деп чугаалап болур.
Электри энергиязының болгаш чуртталга-коммунал ачы-дуза өртээнге күш четпейн баар, материалдыг шаг-шинээ кошкак өг-бүлелер республикада элээн хөй. Ындыг өг-бүлелер хоойлу ёзугаар көрдүнген чиигелделерни тоомчага албайн азы документилер чыып, субсидия дээш сүржүрүнден түвексингеш, ажыглаваанындан ачы-дуза өртектерин төлээринге бергедээшкиннерге таваржып турарын айтыр апаар.
Россия Федерациязының регион бүрүзү бодунуң бюджединден социал деткимче акшазын үндүрүп, берге материалдыг байдалда хамаатыларга, өг-бүлелерге дузаны чедирип турар. Ону чуртталга-коммунал ачы-дузазын төлээринге субсидия дээр. Субсидияның хемчээлин регион бүрүзү боду доктаадып тургузар. Бир эвес чуртталга-коммунал ачы-дуза төлевири доктааткан деңнелден көвүдей бээр болза, өг-бүле субсидфияны алыр эргелиг. Ынчалза-даа ооң деңнели өг-бүлениң ниити орулгазының 22 хуузундан көвүдевес ужурлуг кылдыр РФ-тиң хоойлу-дүрүмүнде көрдүнген. Тус чер бюджединден субсидия алыр эргелиг өг-бүлелер ол арга-хорганы ажыглаар болза эки.
2024 чылдан ыңай чуртталга-коммунал төлевирлеринге субсидия акшазын хөй ажы-төлдүг өг-бүлелерге, пенсионерлерге, инвалидтерге, Ада-чурттуң Улуг дайынының хоочуннарынга, дайынчы хөделиишкиннерниң киржикчилеринге дорт бербес, ону электри энергиязының болгаш чуртталга-коммунал ачы-дузазын чедирип турар бүдүрүлгелерниң агар саннарынче чорудар. А субсидия алыр эргелиг хамаатыларга тускай электроннуг сертификаттарны бээр, ол сертификаттарга хамааты кандыг чиигелделерни ап болурун айтып каан болур. Электроннуг сертификатты алыр дээш, боттары база шимченир ужурлуг болбайн аан.
Электри энергиязының болгаш коммунал ачы-дузазының бүдүрүлгелери өртектерни төледири-биле хоойлу-дүрүм ёзугаар чөпшээрээн албадал хемчеглерин ап чорудуп турар. Ол хемчеглерге таварышкан хереглекчилер өрелер төлээринден аңгыда, өрелериниң хөөленген акшаларын база төлээр болгай. А ол дээрге хамаатыга азы өг-бүлеге немелде чарыгдалдар, карылгалар-дыр. Ынчангаш электроэнергия болгаш коммунал ачы-дузазының өртектерин өй-шаанда төлеп, а субсидия ап болур эргелиг кижилер болгаш өг-бүлелер күрүнениң талазындан ол дузаны ажыглаар дээш, боттары база шимченгир болур ужурлуг.
Ш. ЛОПСАН.
Чурукту интернеттен алган.
«Шын» №46 2024 чылдың июнь 22
