“Эрге-чагыргаларның ажыл-чорудулгазынга чоннуң багай эвес хамаарылгазы – Россия Федерациязының Президентизинге болгаш регионнарның баштыңнарынга бүзүрелиниң херечизи болур” – деп, национал төлевилелдерге республиканың киржилгезиниң баштайгы чылының түңнелдериниң дугайында ТР-ниң Чазааның хуралынга сайгарылга үезинде Шолбан Кара-оол чугаалаан. Тываның Баштыңының бо бодалы амгы үеде Россияда кол политиктиг болуушкун – РФ-тиң Конституциязынга өскерилгелерни киирер талазы-биле чорудуп турар ажылга база хамааржыры чугаажок.
Ынчангаш, Үндезин Хоойлуга өскерилгелерни киирер талазы-биле чоруп турар ажылга хамаарыштыр Кызыл хоорайның чурттакчы чону-биле ужуражып, оларның бодалдарын сонуургадывыс.
Оюн-оол Балганчы:
– Интернеттен көрүп, номчуп көөрүмге, Россияның Конституциязынга өскерилгелер киирери дыка нарын болуп турар хевирлиг-дир. Тыва кижи болгаш, биче буурай чоннарның эрге-ажыктарынга хамаарыштыр кандыг өскерилгелер Конституцияга болурун сонуургаар-дыр мен. Жириновскийниң РЛДП деп партиязы дыка кежээлеп тур. Национал республикаларның, округтарның херээ чок, олар Россияның частып, бустур миназы деп, Жириновский чугаалаар чорду. Бистиң республикада “тыва жириновскийлер” бар болгай. Олар боданыр болза чогуур-дур.
Шоолай Моңгуш:
– Бо чуртталгада чүнү көрбедим дээр. Бо чылын 81 харлаар мен. Хрущев, Брежнев, Андропов, Горбачев, Ельцин даргаларның үезинде чурттап, ажылдап чордум. Сталин үезин безин шокар-шакар билир болдур мен ийин. Хрущев 1980 чылда коммунизмге чурттаар бис деп, Горбачев 2000 чылга чедир өг-бүле бүрүзүнге квартира бээр бис деп чугаалап турдулар. Ол бүгү бүтпээн. 1991 чылда референдумга ССРЭ турзун дээш, совет улустуң 70 ажыг хуузу бадылаарга, Ельцин суглар бузуп кааптылар. Үстүкү эрге-чагыргага өскерлиишкиннер күрүне баштап турар даргаларга херек чүве эвеспе деп бодап чоруур мен. Россияның Конституциязын өскертирге, оон чүве үнери кандыг ийик.
Бистиң-биле чугаалашкан кижилерниң хөй кезиин Конституцияга өскерилгелерниң социал айтырыглары колдады сонуургадып турар болду. Национал административтиг тургузугларны өскертирин Конституцияга киириптер болза, Тыва Республика ышкаш республикалар административтиг девискээр апаар, ооң-биле холбаштыр национал дыл, культура уттундурар чадавас деп дүвүреп турар кижилер база бар. Россияның Конституциязынга өскерилгелерниң политиктиг утка-шынарын бистиң-биле чугаалашкан кижилер шоолуг-ла сонуургавааны билдинди.
Бир эвес республикада эрге-чагырга органнарын алыр болза, Президент Владимир Путинниң РФ-тиң Конституциязынга киирер дээн саналдарын деткип турар. Чижээлээрге, Россия Федерациязының Конституциязынга өскерилгелерни киирер талазы-биле саналдарның хөй-ниити дыңнаашкыннары Тыва Республиканың Хөй-ниити палатазынга эрткен. Аңаа республикада аңгы-аңгы организацияларының төлээлери киришкен, санал-оналдарын берген.
Россияның административтиг тургузуун девискээрлер аайы-биле эде кылыр, националдар аайы-биле тургузугларны чок кылырын саналдап турар РЛДП ышкаш политиктиг күштер российжи ниитилелди чөрүлдээлерге чедирип болурун Тываның Адалар чөвүлели хөй-ниити организацияның даргазы Хонук-оол Моңгуш кичээндиргеш, Россияга политиктиг турум байдалды хандырарынга Президент Путинниң бодунга арттырып алган эрге-хүлээлгелери четчир деп айыткан.
ТР-ниң Хөй-ниити палатазының кежигүнү Виктор Нагорный Россия Федерациязының Конституциязын кижи бүрүзүнге билдингир дылга бижиир болза эки деп күзээш, Президентиге хамааты “ийи хуусаа улаштыр соңгудуп болур” деп саналдап турары арай тодаргай эвес, бо өскерилгени Конституцияга “ийи хуусаадан хөй эвес” деп бижип киирер болза, билдингир болур деп демдеглээн.
ТР-ниң Хөй-ниити палатазының кежигүннери болгаш ТР-ниң Дээди Хуралының депутаттары Россияның Президентизи Владимир Путинниң Айыткалында Россия Федерациязының Конституциязынга өскерилгелерни киирер талазы-биле саналдарын деткээннер.
РФ-тиң Конституциязынга киирер өскерилгелерни бадылаарының хүнү чоокшулаан тудум, чоннуң аңаа сонуургалы улгадыр, хамаарылгазы улам шыңгыыраары чугаажок. Күрүнеге болур улуг политиктиг болуушкун бүдүүзүнде турар-дыр бис.
“Шын” солуннуң ниитилел-политика килдизи.