Шрифт
А А А
Фон
Ц Ц Ц Ц Ц
Изображения
Озвучка выделенного текста
Настройки
Обычная версия
Междубуквенный интервал
Одинарный Полуторный Двойной
Гарнитура
Без засечек С засечками
Встроенные элементы
(видео, карты и т.д.)
Вернуть настройки по умолчанию
Настройки Обычная версия
Шрифт
А А А
Фон
Ц Ц Ц Ц Ц
Изображения
Междубуквенный интервал
Одинарный Полуторный Двойной
Гарнитура
Без засечек С засечками
Встроенные элементы (видео, карты и т.д.)
Вернуть настройки по умолчанию

«Россияның хаак оруу» Тывада

19 февраля 2024
10

Февраль 10-да Россияда калбаа-биле эрттирип турар 42 дугаар «Россияның хаак оруу» деп маргылдааны бистиң республиканың Спорт яамызы база Лыжа чөвүлелиниң удуртулгазы "Тайга" станциязынга организастаан. Аңаа 300 хире хаакчылар назы-хар аайы-биле аңгы-аңгы хемчээлдерге күжүн шенээн.

Маргылдааның ажыдыышкынынга Спорт яамызының 1-ги оралакчызы Саян Монгуш хаакчыларга Шагаа таварыштыр быжыг кадыкшылды, бедик спортчу чедиишкиннерни, кижи бүрүзүнге тиилелгени, хаак спортунуң ам-даа эки сайзыраары дээш байырны чедирген. Хаак спортунуң хоочуну Долаана Биче-оол база Спорт яамызының килдис эргелекчизи Байлак Амыртаа “Россияның хаак оруу” бистиң республикада бо чылын 4 дугаар чыл улай чеди-ишкинниг эртип турарын дыңнатканнар.

ХӨГЖҮЛДЕНИҢ ОРУКТАРЫ


Тыва кижи шаандан тура чуртталгазының аайы-биле кыжын аъдын шанактаар, хаагын кедип аңнаар, бедиктер-ден бадар чораан. Бо чаңчылды Моол база Кыдат тывалары эки сагып чораанындан хаак спортунга тыва уктуг кыдат спортчу Олимпий оюннарынга киржип турганы билдинген. Тывага хаак спорту 1935 чылда Кызыл — Барыын-Хемчик — Кызыл деп 800 км хемчегни чоруткан соонда, калбаа-биле сайзыралды алган деп болур. Улуг маргылдаалар 1936 чылдан тура “Тайга Өртээлинге” эртер апарган. Бир кыжын барык 3000 хаакчы маргылдаага киришкен. Эң узун хемчээлдиг хаак-биле аян-чорук Тыва Арат Республика үезинде 1943 чылдың январь 8-тен февраль 23-ке чедир болган. Оруктуң узуну – 2040 км, маршруду Кызыл — Бии-Хем — Тожу — Каа-Хем — Тес-Хем — Таңды — Кызыл. Киржикчилери: Кунгаа Түлүш (удуртукчузу), Нурсат Ховалыг, Санчай Оюн. Хаак Тываның эң баштайгы чемпиону Санчат-оол Оюн болган.

Хаак маргылдааларынга эң эки көргүзүглерни 1950–1960 чылдарда дараазында хаакчылар ап турган: Черкал-оол Удумбара — 5 км.,10 км., Эрик Чоксум — 15 км.,30 км. Ол 10 километрни 31 минута дургузунда эрткен. База Дедеш-оол Кыргыс, Март-оол Донгак, Седен-оол Оюн, Анатолий Глухов, Петр Цветков, Кирилл Радостев, Август Барков, Соколов алышкылар, Федор Тау — 30 км., 50 км., Семен Байкара — 10 км., 15 км., 30 км-ге 1960–1970 чылдарда чемпионнап турганнар.
Херээжен спортчулардан Галина Агапова 1950–1960 чылдарда, Людмила Филимонова 1960–1970 чылдарда шылгарааннар.
Бай-Хаактан Виктор Золотухин 1976 чылда Сибирь болгаш Ыраккы Чөөн чүктүң школачылар аразынга чемпио-ну база ССРЭ-ге 8-ки черниң эдилекчизи болган. Ол-ла школадан Николай Понамарев “Урожай” спорт ниитилелинге Сибирь болгаш Ыраккы Чөөн чүк маргылдаазынга 2-ги черни алган.
Республиканың 1980 чылдарда чемпионнары: Светлана Оюн, Михаил Черепанов, Сибирь командазының 6 чыл иштинде кежигүнү Олег Саяты. Забайкал шериг округунуң 1981 чылда 10 болгаш 20 километр лыжага, биатлонга чемпионнарынга Леонид биле Николай Чуруто алышкылар хамааржыр.

1990 чылдарда херээжен хаакчылар аразынга биатлонга спорт мастери Ольга Чуруто, студентилер аразынга Салбакай Куулар, Юлия Понамарева бирги черге турганнар. Биатлонга ССРЭ-ниң “Спартак” спорт ниитилелиниң 1982 чылда чемпиону Сергей Бабкин (ССРЭ-ниң спорт мастери) шылгараан.

Хоочун хаакчылардан маргылдаа үспес Анчыкай Маадыны үлегерлеп демдеглээр апаар. Ол үеде “Тываның хаак оруу”, “Саянның кыжы” база оон-даа өске маргылдаалар калбаа-биле болуп эртер турган.
Хаак спорту 1991 чылдан эгелеп хөгжүлдези кудулааш, 2020 чылдан тура “Россияның хаак оруу”-биле сайзырап эгелээнин демдеглээр апаар.

Маргылдааның тиилекчилери: 10–14 харлыг оолдар аразынга 1-ги черни Экер Салчак (Таңды), кыс уруглар аразынга 1-ги черни Алдын-Сай Донгак (Таңды), 2-ги черни Асель Бегзи-Хуурак (Бии-Хем); 15–18 харлыг оолдар аразынга 1-ги черни Эдуард Лахов (Таңды), уруглар аразынга 1-ги черни — Кристина Куулар (Таңды); 19–35 хар-лыг эр улус аразынга 1-ги черни Доржу Донен-оол (ОБЯ); херээжен спортчулар аразынга Айлана Байыр-оол (Сто-матология); 36–55 харлыг хоочуннардан: Владимир Оюн (Таңды), Чойганмаа Монгуш, Долаана Биче-оол ("Сүбедей" спорт школазы); 56 хардан өрү назылыглардан Олег Саяты (Таңды), Агафья Баяндай (Кызылдың 5 дугаар гимназиязы) алганнар.

Алексей Чамбал-оол.


“Шын” №12 2024 чылдың февраль 16