Бо чайын Тываның девискээринге агаар кедергей изиг болган. Июнь айның сөөлгү, июль айның баштайгы хүннеринде агаарның изии ортумаа-биле 35 градус, чамдык хүннерде 40 чоокшулап турган. Ынчангаш арга-арыгларда, тайгаларда хөй өрттер хып үнген.
Ооң кол чылдагааны “кургаг чаңныктар” деп, Онза байдалдар яамызы медээлеп турар. “Кургаг чаңныктар” деп чүүл кандыг янзылыг дүжерин, оон өрт канчаар хып үнери кижи бүрүзүнге билдинмес, ынчалза-даа арга-арыгларга, тайгаларга чайгы изиг хүннерде өрттерниң хып үнүп турар бир чылдагааны аңчыларның, катчыларның аңаа октапкан шил савалары деп хөй кижилер санап турар. Чүге дээрге хүн херелинге ол шилдерниң адаанда кургаг оът-сиген изиирге, өрт ынчан хып үнер.
Республиканың Онза байдалдар яамызының медээлери-биле алырга, июль айның эгезинде өрттерниң саны 30 чоокшулай берген. Ынчангаш Тываның Баштыңы Владислав Ховалыг Тывага өрт айыылының онза байдалын июль 1-де чарлаан.
Өртчүлерниң эрес-шудургу ажылының түңнелинде Таңды, Улуг-Хем, Тожу, Каа-Хем болгаш Кызыл кожууннарның арга-арыгларынга, тайгаларынга хып турган өрттерни өжүрген. Эрткен неделяның сөөлгү хүннеринде республиканың девискээринге 25 өрт 3 муң 138 га черге хып турган. Байдал дыка нарын, кончуг изиг агаар, күштүг хаттар уржуунда өжүрүп каан черлерге артып калган үүрмек от-көс катап хып үнүп турар. Ынчангаш өртчүлер өрттер өжүрүп каан черлерге хайгааралды чорудар, улуг өрттер өжүреринге кижилерни болгаш техниканы шуптузун хары угда ажыглаар аргазы чок болуп турар. Өрттерни өжүрерин бергедедип турар байдалдарның бирээзи өрттерниң чамдыызы тайга-таскылдың кадыр-берт черлеринде хып турары. Ынаар машина-техника хамаанчок, кижилерни чедирери берге. Ындыг черлерде өрттерни суг узуп, төгер тускай дериг-херекселдиг «Ми-8» вертолётту ажыглап турар.
Тывада ажылдап турар «Голевская горнорудная компания», «Ойна» алдын артели, кыдат «Лунсин» компания-биле оларның чоок-кавызында черлерде өрттерни өжүреринге дузалаар дугайында дугурушканы агаар-бойдус айыылын чайладырынга база дөгүм болган.
Өрт айыылынга удур баш бурунгаар хемчеглер ёзугаар Россияның кожа регионнары онза байдалдар үезинде бот-боттарынга дузалажыр ужурлуг. Тываның Баштыңы Владислав Ховалыг республиканың девискээринде хып турар өрттерни өжүреринге дузаны көргүзерин Хакасияның баштыңы Валентин Коновалов-биле дугурушкан. Кожа регионнуң бөлүк өртчүлери бо хүннерде бистиң өртчүлеривиске дузалажып, арга-арыг өрттерин өжүрүп кирипкен. Амгы үеде Тывада өрттерни 300 чыгыы өртчүлер өжүрүп турар.
Агаар дыка изиг, күштүг хаттар өйлеп-өйлеп хадый бээриниң уржуунда арга-арыгларда өрттер байдалы дыка нарын. Чүгле эрткен неделяның четверг-пятница дүнезинде база бир өрт хып үнген, ниитизи-биле Тывада хып турар өрттерниң саны 31 четкен. Оларның тарап кыварын болдурбас, ооң соонда өжүрер ажылдарны өртчүлер эрес-дидим чорудуп турар.
Ш. ЛОПСАН.
Чурукту интернеттен алган.
“Шын” №50 2024 чылдың июль 6
