Салгалдан салгал дамчаан, бодунуң бурунгу езу-чаңчылдарын бүрүнү-биле кадагалап, камгалап арттырган, сыгыт-хөөмей, каргырааның уян үннүг хөөнүнге өпейлеткен, бүдүн делегейге уран талантылыг кижилери-биле алдаржаан Тывавыс бо-ла болгай. Ол хуулгаазын оранда кандыг солун, кайгамчык кижилер чок дээр! Маңаа оларның бирээзи Марта Иргитти номчукчуларга таныштырып көрейн.
Ол Хемчик бажынга Хомушкуларның өг-бүлезинге 16 ажы-төлүнүң хеймер уруунуң улуг уруу болуп төрүттүнген. “Россияның ажыл-ишчи херээженнери” деп хөй-ниити организациязының Тывада салбырының үндезилекчизи, социолог, хөй-ниитиниң албан-хаакчызы.
Үш чыл бурунгаар, ковид аарыының үезинде телевизорга “Ие-херээжен чоннуң арагалаашкыны болгаш уруглар кижизидилгези” деп “төгерик столга” видеохарылзаа таварыштыр болган теледамчыдылгага Марта Кирововна-биле катай киржип, арагалаашкын болгаш кижизидилге дугайында билдингир, чедингири-биле тайылбыр ажылын кылган бис. Оон бээр-ле оруктарывыс уткужуп, социал айтырыгларны бо-ла аравыста сүмележип, сайгарып, амы-хууда чоок таныжар, билчир апарган бис.
Шиитпирлээр социал айтырыглар хөй. Чамдык өг-бүлелер бергелерге таварышкаш “буступ”, чарлы-даа бээр таварылгалар амыдыралывыста болуп турар. Оларга кым дузалаарыл? Сагыш-сеткилдиң кыйгызы-биле кижилерге ачы-буян, дуза чедирер кижилерниң бары өөрүнчүг.
Кижиниң частырыын, чааскаанзыралга болгаш бодунуң күжүнге бүзүревес кижилерге үе-шаанда, боттуг дузаны чедирерин ол бодунуң сеткилиниң хүлээлгези деп көөр. Кижилерге онзагай хамаарылгазы-биле чоннуң хүндүткелин чаалап ап, амыдырал-биле сагыш-сеткилдиң аяннашкан хөөнүнүң херелдери ооң сагыш-сеткилинде сиңген дизимзе, хөөредиг болбас.
Ол Москвага Россияның күрүнениң социал институдун дооскан, “Социал ажыл, социолог, культуролог” деп тускай мергежилдерге билиин бедиткен. Бо мергежилдер Марта Кирововнаның ажылдаарынга улуг идигни берип, ону хей-аът киирип турар.
Ажылдап чораан үелеринде “Строитель” Культура бажыңынга, «40 хардан өрү назылыгларга» деп темалыг ужуражылга болгаш дыштанылга кежээлерин аныяктарга эрттирип турган.
Наркологияга социологтап ажылдап тура, кижи канчап арагаже дүлдүнүп кире бээриниң чылдагаанын шинчилеп, ол хамчык аарыгның аспаандан канчап уштунуп үнүп болурунуң ажыктыг сүмелерин чонга тайылбырлап турган. Чүгле ол эвес, кижилерниң арагалаашкынга алыскан чылдагаанын чурагай санаашкыны-биле база тодарадып турар.
Тес-Хем кожууннуң Өг-бүле болгаш уругларга социал дуза чедирер төвүнге директорлап, “Кижизиг чоруктуң школазы» деп бодунуң төлевилелин ажылдап кылгаш, “Чуртталгаже чаа билет” деп программа-биле күзелдиг кижилерге эки чуртталгаже эде тургустунар орукту бодунга ажыдып алыр арганы берип, социал четки таварыштыр өөредилгелерни чорудуп турган. Бо өөредилгениң бирги доозукчулары белен специалистер бооп болур.
Амгы үеде Марта Кирововна Тыва Республика девискээриниң хөй-ниитижи «Чолдуг үүле» ниитилелиниң инструктор башкызы. Ол ниитилел “Россияның ажыл-ишчи херээженнери” деп аттыг Россия чергелиг хөй-ниити организациязының Тывада салбыры бооп турар. Ниитилелдиң даргазынга Марта Кирововнаның бодунуң өөреткен специализи Урана Допул томуйлаткан. Кадык амыдыралды чон ортузунга суртаалдап, лекция, беседаларны, янзы-бүрү мастер-класстар, хемчеглерни, ужуражылгаларны калбаа-биле чорудуп, кижилерниң бот-башкарлырынга ачы-дузазын, буянын чедирип чоруур, шак мындыг сагыш-сеткили байлак, кижизиг, амыдыралчы кадын Марта Кирововнага ам-даа улуг чедиишкиннерни күзеп каалы.
Раиса ОНДАР,
РФ-тиң улус өөредилгезиниң тергиини, ТР-ниң өөредилгезиниң алдарлыг ажылдакчызы, РФ-тиң Журналистер болгаш ТР-ниң чогаалчылар эвилелдериниң кежигүнү.
"Шын" №62, 2023 чылдың август 23