База бир өөредилге чылы доозулган. Уругларның хостуг үези көвүдээн. Бо чайгы дыштанылгада оларның чамдыызы дыштанылга лагерьлеринге, бир чамдыызы көдээде дөргүл-төрелдеринге, малчын коданнарга, өскелери кайнаар-даа барбайн, хоорай-суурларга эрттирерлер. Чогум-на бо үеде уруглар-биле холбашкан озал-ондактар болгулаар. Оларның бирээзи — өрт айыылы.
Тываның Баштыңының доктаалы-биле бо чылдың май 27-ге чедир Тыва Республиканың девискээринге өртке удур онза чурумну узадып, чоннуң арга-арыгже кирерин хораан болзажок, бо чылдың эгезинден тура республиканың девискээринге 290 гектар черге 16 арга-арыг өртүн өжүрген. Эрткен неделяның дургузунда кижиниң буруузу-биле оран-савага 31 база 3 арга-арыг өртү болган. Оларның болуп турарының кол чылдагааны – херим иштинде ажык черлерге бок болгаш кургаг сиген өрттеткени, арга-арыг иштинге одаг кывысканы-дыр. Чаяан болуп, өлүп-хораан, бертинген кижилер чок болган.
Изиг агаар-бойдус турупканда, өрт айыылының дүрүмнерин сагып, хатчыл үеде бок болгаш кургаг сиген өрттедирин болдурбаңар деп чурттакчы чонну катап-катап сагындырып турар, ынчалзажок ээ-харыысалга чок кижилерниң буруузу-биле өрт айыылы тургустунган турар.
Чылдың-на часкы-чайгы үеде өрттерниң саны көвүдээр. От-биле оваарымча чок чорукту болдурбазының, бодуңарны болгаш дөргүл-төрелдериңерни от айыыл-халавындан камгалап алыр дизе, сагыыр дүрүмнер берге эвес болгаш көңгүс бөдүүн:
- Ыяш оран-саваның, чадаң ыяштарның, кургаг сигенниң чанынга ажык от кывыспаңар;
- Чоок-кавының девискээрин боктан, тудуг материалдарындан, кургаг сигенден өй-шаанда аштап-арыглаңар;
- Арыглап-ашталганың соонда, бөлген бокту болгаш кургаг сигенни өрттетпеңер;
- Чылыдылга херекселдерин ажыглап, чунар-бажыңны одап тура, бичии уругларга кажан-даа от тудуспаңар;
- Арга-арыгга чорааш, өртке удур дүрүмнерни сагып, ине бүрүлүг аныяк ыяштарлыг аргага, өртең черлерге, ыяш кезип турган участоктарга от кывыспаңар;
- Бажың, херим иштинге өрт өжүреринге көрдүнген суглуг доскаарлыг, хууңнуг болуңар;
- Бажыңдан үнүп чоруп тургаш, телевизорну, сайгылгааннарны, шупту электри болгаш газ херекселдерин өжүрүңер.
Өрт айыылының адырынга негелделерни хажытканы дээш, хамаатыларны 1000-дан 5000 рубль чедир административтиг харыысалгага онаар.
А. ХЕРТЕК.
“Шын” №37 2024 чылдың май 25
