ТР-ниң Чазааның Даргазының көъжүмел (мобильдиг) хүлээп алыышкыны бо чылдың эгезинден тура кожуун, суурларже үнүүшкүннерни кылгылаан. Яамылар, ведомстволар төлээлери чон аразынче кирип, оларның амыдыралынга дөгүм болзун дээш, ажыл чорудуп, хөй санныг айтырыгларга харыылап, тайылбыр ажылын чорудуп турар.
Үнүүшкүннер үезинде көдүртүнүп турар айтырыгларның кол нуруузу тус-черниң деңнелинге дарый шиитпирлеттине бээр айтырыглар болуп турар. Бергедежи бээр чүүлдер – электри чырыы, чер, арга-арыг, суг айтырыглары. Маңаа, шынап-ла, төптен чогуур албаннарның келиишкини, тайылбыры, дузазы херек. Бо дугайты бистиң солун чаңгыс эвес удаа бижип, чырыдып турар.
Бо чылын кыш төнгелек чорда, улуг хар чаап, мал чеминиң чедер-четпези, чылыырга суглар улгадыр деп айтырыгларны улам чидиглендирген. Тус черниң агаар-бойдузунга дүүштүр сиген шөлдерин, арык-сугларны, арга-арыгны өртке удур аайлап-эмгелеп шыдаптар тускай мергежилдиглерни ээктирери негеттинип турар. Уштап-баштаар (администрирование) талазы-биле кадрларны чедиштирип, чер-черде салган. Ам мал ажылынга, чер-суг ажыглалынга, хоорай-суурлар чаагайжыдылгазынга тускай мергежилдиглерни хаара тудуп, ылаңгыя мергежилинге дуржулгалыг кижилерни көрзе чогуур. Чер казарда, кежиглер кылырда суг чыдымынга оваарымчалыг, ону билир кижилер херек дээрзи сөөлгү чер шимчээшкиннериниң соонда хемнерниң уун өскертип, чайындылап эгелээнинден көскү апарган.
Алыс тус чер чагыргалары чону-биле кады чурттап орар болганда, тургустуна бээр айтырыглары билдингир. Ол шаптараазыннарны үе-шаанда, чонун эвилелдеп тургаш, кады ажылдажыр болза, эрге-чагырга кижиге чоок, ээ көрнүп тур деп көстүп турар ужурлуг. Оон башка, бодунуң өй-шаанда кылбаан чудун чажырып, өрү айтып каап олурар тус-чер башкарылгалары хоралыг ажыл кылып олурарлары ол.
Чогум чоннуң тудуглары кылдыр янзы-бүрү төлевилелдерни ында-мында көдүрүп эгелээни – эки демдек. Бо эки эгелээшкиннерни калбартып, чоннуң идепкейин улам бедидер ажылды төптен барып кым-даа кылбас-ла болгай. Тус чер бот-башкарылгалары (131 дугаар ФХ) чону дээш ажылдаар, ажыл-ла кылбас дээш, чылдагааннар дилээрин соксадыр үе келген. Соңгуткан, томуйлаткан удуртукчуларга чоннуң амыдыралы дээш харыысалгазын долузу-биле дидим хүлээнип ап шыдаар кижилер турар ужурлуг.
Чон аразынга чону-биле кады кыштаглаашкынны, улуг харның уржуктарын, коронавирус шуугаазыны болгаш өске-даа вирустуг хамчыктарга удур туруптар удуртукчулар чончу боору чугаажок. Социал-экономиктиг сайзырал дээш тус чер чагыргалары Тываның Чазаа-биле бир дөмей харыысалгалыг дээрзин утпаалыңар.