Каң-оол Салчакович Чүлдүм 1938 чылдың декабрь 21-де Бай-Тайга кожуунга төрүттүнген. Ол чораан болза, ам 87 харлаар турган. Ол 3 дээди эртемниг, амыдыралче делгем, талыгыр көрүштүг, философчу угаан бодалдыг, ол үениң партия совет ажылдакчызы, башкы чораан. Ол ортумак школа соонда Кызылдың башкы институдунуң тыва дыл, тыва чогаал болгаш төөгү факультедин, Харьков хоорайга эрге-хоойлу ажылдакчыларының билиин бедидер дээди юридиктиг курстарын, ооң соонда СЭКП обкомунуң чанында турган улусчу университеттиң экономика факультедин дооскан.
Школага 7 чыл хире башкылаан соонда, Бай-Тайга кожууннуң комсомол болгаш культура, ниити болгаш суртаал килдистерин эргелекчилеп, кожууннуң прокурору болуп, план даргалап, күүседикчи комитетке секретарьлап, кожууннуң партийжи комиссиязын даргалап ажылдап чораан. Каң-оол Салчаковичиниң чонну ажылга хаара тудуп, мөөңнеп, чон-биле чугаалажып билириниң эви кайгамчык, оларга чоок, езулуг ажыл-агыйны удуртуп, башкарып билир, салым-чаяанныг удуртукчу дээрзин эскерип болур. Ол чонунуң сагыш-сеткилинге арткан, Тываның база бир онзагай, ховар оглу. Ол кандыг-даа ажылдан кортпайн, өреленип, хөгжүп чадап, экономиказы, ажыл-агыйы кошкап бар чыткан совхозтуң ажылын кыска үе иштинде эде тургузуп, карылгадан уштуп, бай-шыдалдыг дээре ажыл-агый кылдыр көдүрүп каанын чону утпаан.
1983 чылда Каң-оол Салчакович кожуунга “Мөңгүлек” чечен чогаал каттыжыышкынын үндезилеп тургускан. Ону хөй-ле чылдар иштинде удуртуп келген чогаалчы, башкы болур. Ол Тыва Республиканың алдарлыг ажылдакчызы.
Каң-оол Салчакович чонну чүгле удуртуп, башкарар ажылга эвес, ооң чечен-мерген, сөс-домакка чедингир, тывынгыр-сагынгыр онзагай талантызын база чугаалаксаан мен. Ону 2003 чылда парлаттынып үндүргени “Тос ак сөңүм” деп номундан номчуп, көрүп болур. Ында чечен чогаалга хамааржыр ооң шүлүктери, шүлүглелдери, баллада, басня, шоодуглары болгаш публицисчи тоожулар, төөгү-этнографтыг материалдары кирип турар.
Поэзия дээрге бот-хууда байдалды, сеткил-хөөннү, бот-минниишкинни сөс-биле илередириниң, сөстү хумагалыг ажыглаарының эң-не дээди уран аргазы болуп турар. Утказы бедик уран чогаалдар чоннуң сагыш-сеткилин байыдып, угаан-бодалдың сайзыраарынга ханы билиглерни айтып бээр.
2001 чылда Каң-оол Салчакович кожууннуң 60 чылдаан юбилейинге “60 чылдарның дүргектиг маңы” деп “Мөңгүлек” чечен чогаал каттыжыышкынының кежигүннериниң чогаалдарын “Одагда чыыш” база “Авыралдыг Бай-Тайгам” деп хары угда 3 номну чырыкче парладып үндүрген. Ол 2014 чылда бо чырык өртемчейден чорупкан-даа болза, ону чону утпаан, ооң чон мурнунга ажылдап чораан алдар-адын, ажыл-ижин болгаш чогаадыкчы салым-чаяанын улус-чону үнелеп, аңаа мөгейип чоруурлар.
Анчымаа Саныңмааевна бо чылын 85 харлаар, а Каң-оол Салчакович Чүлдүм чораан болза, 87 харлаар турган. Ол бо орандан чорупкан-даа болза, ооң соон-мурнун изээр 2 оглу, 2 кызы ада-иези ышкаш төлептиг кижилер болуп чурттап, ажылдап чорууру өөрүнчүг, чоргааранчыг.
Улуг өгбелеривистиң ийи кызы кайызы-даа иезиниң оруун изээн – башкылар, оолдарының бирээзи эмчи, өскези инженер болгаш кончуг уран шевер, чогаадыкчы талантылыг кижилер болган.
Раиса ОНДАР, Тываның улус өөредилгезиниң алдарлыг болгаш улустуң башкызы.
Чурукту авторнуң архивинден алган.
«Шын» №9 2025 чылдың март 13