Саргы энцефалиди дээрге саргының ызырыпкан черинден ооң хораны киргеш, аар болгаш хоочу халдавырлыг аарыгны тывылдырары болур. Түңнелинде, халыыдап бачыдаар, нерв системазының үрелгенинден эът-кеш, мага-бот билинместээринге эккеп болур.
Ооң эң кол демдектери: шагзыраар, баш аартаар болгаш аарыыр, мага-боттуң изии 38–39 градус чедер, шыңганнар болгаш чүстер аартыр, хөөн булгандырар, кустурар, шимчээшкини баксыраар.
Ук аарыг күзүн, чайын, чазын агаар-бойдустуң аайы-биле саргылар көвүдеп эгелээрге нептерээр. Чамдык таварылгаларда кыштың чылыг үелеринде база саргылар көвүдей бээр.
Саргылар калбак бүрүлүг болгаш холушкак бүрүлүг чадаң үнүштерлиг аргаларга, саргыларның чыпшынар дириг амытаннары кылаштажыр оруктарга чоруур.
КАНЧААР ХАЛДАП БОЛУРУЛ?
Хоорай, суурлар кыдыынга, ховуларга, арга-арыгга, дачаларга дыштанып, мөөгүлеп чоруур үеде кижиже халдай берген үеде саргы энцефалиди тыптыр. Хоорай, суурлар иштинге, парктарга, оът-сигенниг черлерге база саргы халдай берген таварылгалар ховар эвес. Кайнаар-даа барган улуска агаарлап чораан улустуң идик-хевин, эт-херекселин, аъш-чемин таварыштыр база дамчый берип болур.
САРГЫ ЫЗЫРЫПТАРГА, ЧҮНҮ КАНЧААРЫЛ?
Кижиниң эъди-кежинде ызыртынып азы кадалып кире берген саргыны одура тыртып, узуткап азы чуура идип болбас. Дүргени-биле травматология салбырынче баргаш, саргыны адырткаш, шинчилээринче чорудары чугула. Ынчан айыылды эвээжедиринге болгаш баш удур хайгааравышаан, чугула эмнээшкинни чорудар шиитпирни хүлээп алырынга кончуг дузалыг болур.
Бир эвес дораан травматология салбыры чедери болдунмас болза, саргыны тускай херексел азы шиш баштыг пинцет-биле оваарымчалыг адырар.
Саргыны пинцет-биле адырарда, бажынче чоокшуладыр кыстыргаш, аяар өрү тыртыптар. Саргының мага-бодунуң, ылаңгыя аксының кезектери кижиниң мага-бодунга артып калбазын дээш, тырткылап, тырыкылап болбас. Саргыны адырган соонда, бүдүн бе дээрзин шинчилеп көргеш, кеште ооң кандыг-ла-бир кезээ артып калган болза, пинцет азы ине-биле оваарымчалыг адырар. Адырылбас болза, ооң-биле үрелдешкен ажыы чок. Ооң ызырган черин болгаш холдарны спирт азы саваңныг суг-биле аштаар. Саргының артынчыларын адыртыры-биле травматология салбырынче албан баар. Хоралыг амытанны шил сава, хап азы кандыг-бир өске-даа савага үнүп шыдавас кылдыр анализ алыры-биле диригге суп алыр. Саргыны үс, лак, вазелин-биле чаап, өрттедир дээн чижектиг аргалар-биле адырып болбас.
КАМГАЛАНЫР АРГАЛАРЫ
Ооң-биле чергелештир чурттап турар чериниң аайы-биле инфекционист эмчиге кирип алыры чугула. Ол эмчи хайгаарап, шинчилге эрттирип, баш удур эмнээри-биле, арга-сүмени кадар. Аргалыг болза, саргыны адырган соонда, 72 шак эртпээнде азы 1 ай дургузунда саргы энцефалидиниң демдектери тыптып келир болза, ынчан инфекционист эмчиже баары чугула.
Халдавырлыг аарыгны баш удур болдурбас дизе, чурттакчы чоннуң иммунитедин быжыглаар апаар. Саргы энцефалидинден чылдың кайы-даа үезинде тарыдып ап болур. Ынчалза-даа тарылганы аарыгның нептереп эгелээр үезинге чедир 2 неделя арткан турда, доозар ужурлуг. Арга-арыг кирерде, бодун камгаланып алыры чугула: саргы ызырынмас, камгалал муңгаш хепти кедер, саргы коргудар херекселдерден ажыглаар, кады чоруур улузу-биле бот-боттарын эки хайгааражыр, оруктуң ортузу-биле кылаштаар, эрткен чылгы сигеннерже, сынган кургаг будуктарже, ушкан ыяштарже, озаңнарже чоокшулавазын кызыдар, сиген кырынга чадыг чок олурбас, арга-арыгже эдертип чоруур дириг амытаннарда саргы бар-чогун эки көөр.
Саргы энцефалидинге удур Кызыл хоорайның поликлиникаларынга чурттап турар чериниң аайы-биле, кожууннарның төп эмнелгелеринге болгаш кожууннар аразының медицина төптеринге тарыдып болур. Тарылга курузу саргылыг черже баарының мурнунда 2 неделя бурунгаар доозулган турар ужурлуг.
Чыжыргана СААЯ белеткээн.
“Шын” № 23 2024 чылдың март 27