Тывага совет үеде, колдуунда 1960–1970 чылдарда, туттунган школаларның хөй кезии материалдыг-даа, төлевилелдер-даа талазы-биле эргижирээн. Школаларга өөредилге технологиялары амгы үениң чаа төлевилелдери-биле туткан бажыңнарны негей берген. Ынчангаш оларның материал-техниктиг чаартылгаларынче шыңгыы кичээнгейни сөөлгү чылдарда салып турар.
Эрткен 2022 чылда республикада 27 школаның капитал септелгезин чоруткан. Бо чылын 13 школаны үндезини-биле чаартып септээр.
“Школаларның өөредилге системазының чаартылгазы” деп федералдыг программаже 2023 чылда Чаа-Хөл кожууннуң Булуң-Терек ортумак школазын киирген. Бо школаның амгы бажыңын 1970 чылдарның баштайгы чартыында туткан. Акша-төгерикти болгаш тудуг материалдарын камнап алыр сорулга-биле чаңгыс ол-ла төлевилелдиг школаларны Тываның элээн каш суурларынга туткан. Бо арга-дуржулганы амгы үеде-даа ажыглап турар. Ооң чижээ, Кызыл хоорайның аңгы-аңгы микрорайоннарында амгы үеде чаңгыс ол-ла төлевилелдиң школаларын тудуп турары.
Булуң-Терек школазының материал-техниктиг баазазын быжыглаары кол сорулга болган чүве төлээде, ооң капитал септелгезин бо чазын эрте эгелээр шиитпир хүлээп алдынган. Ынчангаш 2020–2023 өөредилге чылының сөөлгү дөрткү улдуңунда школаның 150 хире өөреникчилериниң кичээлдерин Кызыл-Даг сумунуң культура болгаш албан черлериниң өрээлдеринге эрттирери-биле ынаар стол, сандайларны, парталарны болгаш өөредилгениң өске-даа дериг-херекселин көжүрген. Өөредилге-кижизидилге ажылынга арай эпчок-даа болза, ол хемчеглер кол сорулганы чедип алырынга, школаның эргилээн бажыңын келир чайын, 2023–2024 өөредилге чылының эгезинге чедир септээринге эргежок чугула дээрзин өөреникчилер, оларның ада-иелери болгаш башкылар медереп билип турар. Өөредилге программа ёзугаар чоруп турар, өөреникчилерниң изиг чем-биле хандырылгазын база үспээн.
Булуң-Терек школазының септелгезин апрель 1-де эгелээн. Ында Ачыты Моңгуштуң удурткан тудугжулар бригадазы ажылдап турар. Тудугжуларның саны ниитизи-биле 41 кижи. Оларның хөй кезии Чаа-Хөл чурттуг тудугжулар. Барыын кожууннардан болгаш Кызыл хоорайдан тудугжулар база бар. Бригадирниң чугаалааны-биле алырга, олар шупту арга-дуржулгалыг тудугжулар. Эрткен чылын Сүт-Хөл кожууннуң Алдан-Маадыр, Бай-Тайга кожууннуң Бай-Тал школаларының капитал септелгезинге киришкеннер.
Школаның кырыкы болгаш даштыкы дээвиирлериниң септелгезин тудугжулар удавас доозар. Ооң соонда иштин септээр ажылдарже шилчиир.
Школаны совет үеде туткан болгаш, ооң демир-бетон тавааның, ханаларының шынары, одалга системазының байдалы багай эвес деп түңнелди тускай комиссия үндүргенин бригадир Ачыты Докпал-оолович дыңнатты. Чижээлээрге, одалга системазының септелгезин ийи чыл бурунгаар кылган, ында улуг хемчээлдиг септелге ажылдары барык чок. Ынчалза-даа школа шык черде турар болгаш, ханалары шимчей бергилээн. Ынчангаш школаның демир-бетон таваан, ханаларын улам быжыглаар талазы-биле бетон болгаш ыяш септелге ажылдарын чорудары эргежок чугула апарган. Таваан быжыглап, 150 кубометр хемчээлдиг демир-бетон ажылдарын чорудар. Школаның ханаларын дранкалаан болгаш, олар быжыг, ынчалза-даа азыгларында, брустарны кошкан черлеринде, шоолуг эвес шимчеп, хозай бергилээн. Демир-бетон таваан, ханаларын быжыглап, амгы үениң материалдары-биле евросептелгени кылган соонда, школаның бажыңының шынары чаа туткан школаларның шынарындан дудак чок боор ужурлуг.
Септелге ажылдарының аңгы-аңгы хевирлеринге ол ажылдарны эки шынарлыг кылдыр кылып билир специалистер киржирин база бригадир Ачыты Моңгуш чугаалады. Бедик мергежилдиг специалистерни школаның иштики электри четкизин, столоваяның дериг-херекселин, өртке удур медээ системазын кылырынга хаара тудар.
Булуң-Терек ортумак школазының капитал септелгезин август 15-ке чедир бүрүнү-биле доозарын планнаан.
Капитал септелгени доозуптарга, Булуң-Терек школазы өөредилге-кижизидилгеге херек янзы-бүрү дериг-херекселдер-биле дериттинген класстарлыг болгаш кабинеттерлиг, чылыг, чырык школа апаар. Чүгле стол, сандайлар, парталар, эт-сеп, класстарга компьютерлер, столоваяга чем хайындырар дериг-херекселдер дээш өске-даа чүүлдерни садып алырынга 6 миллион рубль ажыг акша-төгерикти чарыгдаары көрдүнген.
Булуң-Терек ниити билиг школазын чараштыр, чаагайжыдыр септеп үндүрүптер дээш, өөредилге-кижизидилге ажылында амгы бергедээшкиннер, түр када шүүдээшкиннер анаа-бир чүве-дир оң деп-даа болур.
/ Шаңгыр-оол МОҢГУШ.
Начын АҢГЫР-ООЛДУҢ тырттырган чуруктары.
"Шын" №30 2023 чылдың апрель 26
