Сөөлгү үеде амыдыралдың чидиг айтырыгларының санынче спортчуларның корум-чуруму база кирип эгеледи.
«Чоннуң кулаа дыыжы, караа көскү» деп тыва улустуң үлегер домаа бар болгай. Шынап-ла, спортчуларга хамаарышкан эки эвес бижиктер социал четкиде дыргын апарды. Аңаа харыы болгу дег, чаңгыс-даа бижик азы тайылбыр черле көзүлбес боорга, "ЦСКА–Тыва" школазының директору Буян Биче-оол биле спортчу кижи кандыг болур ужурлугул, чурум үрээн, кем-херек үүлгеткен спортчулар-биле кандыг хемчеглер чорудуп турарыл дээн ышкаш айтырыгларны көдүрүп чугаалаштым.
– Буян Владимирович, сөөлгү үеде спортчу оолдарның корум-чурумунга хамаарышкан айтырыглар чон аразынга бо-ла көдүрлүп кээр апарган. Аңаа хамаарыштыр чүнү чугаалап болур силер?
– Ийе, ындыг болуушкуннар болганчок-ла болу бээр. Чоннуң шүгүмчүлеп турарын чүүлдүгзүнер мен. Чүгле мен эвес, а бүгү спортчулар чон-биле чөпшээрежир бис. Чамдык аныяк спортчуларывыс шын эвес, турамык чоруун көргүскен болур-дур. Улуг-биче, эр-кыс дээш кандыг-даа кижиге турамык сеткил көргүспес ужурлуг. Бир эвес бир спортчу кем-херек үүлгеткен болза, бис база ону чон-биле бир дөмей шүгүмчүлээр бис. Кандыг-даа кижи үүлгеткен херээ дээш хоойлу мурнунга харыылаар апаар.
– Хүндүлүг аттыг спортчу кем-херек үүлгеткен таварылгада ону чүү манап турарыл?
– Хүндүлүг аттыг мөгелерниң ады – күрүне шаңналы боор. Ынчангаш херек үүлгеткен спортчуну чаңгыс кижи эвес, а коллектив сайгарар. Спорт федерациязы болгаш Спорт яамызы кем-херек үүлгеткен спортчунуң херээн өөренип көөр. Спорт бүрүзүнде аңгы-аңгы кылдыр хемчээн ап турар. Чамдык спорт хевирлеринде болза, кандыг-ла-бир хуусаа иштинде хүндүлүг аттыг спортчу маргылдааларга киришпес. Спортчу кижиге ол кеземче-дир.
– Спортчу кижи кандыг болурул? Аныяктарга чүнү чугаалап болур силер, Буян Владимирович?
– Спортчу кижи топтуг-томаанныг, кижизиг болур болза эки. Хүн бүрүде хан-дамырын сайзырадып турар болганда, олар өскелерден күштүг улус ышкажыл. Ынчангаш спорт-биле өңнүктешкен кижи кымга-даа күжүн дөгевес, күжүн шош-содаага көөргетпес болза эки. Күш дөгээр хамаанчок, күш-шыдалы шала кошкак, назы-хары улуг азы бодундан бичии улусту дайзыннардан камгалаар ужурлуг.
Соңгаар улуг хоорайларга-даа маргылдаалап чорааш, олар Тываны төлептиг көргүзер. Өске чоннар тыва спортчудан тываларны танып көөр-дүр ийин. Тренер башкылар ол дугайында үргүлчү-ле чугаалап, өөреникчилерин өөредип турар. Спортчу кижиниң каяа-даа чорааш, үүлгедипкени бир-ле кемниг херээ дээш баштай шупту спортчуларны ооң соонда бүгү тыва чонну бактаар, ынчангаш каяа-даа чорааш, бирги черде биче сеткил турзун деп чагып-сургап чоруур бис. Сургап чораанының кадында-ла, бир-ле кемниг херекке былгажы бээр оолдар черле турар чорду. Ынчап кээрге кижи бүрүзү бодун шүгдүнүп чоруур болза, дыка эки-дир ийин.
Түңнел сөс:
«Кижи болуру чажындан, аът болуру кулунундан» деп тыва улустуң үлегер домаанда дег кижизидилге өг-бүледен эгелээр. Чаа төрүттүнген чаш төлдү чөргектиинде-ле кижизидип эгелээр болгай. Уруглар садынга, школага, немелде өөредилге төптеринге ажы-төл бир-ле эки чүүлге өөренип алыр. Чижээлээрге, хүреш секциязынга барган ажы-төлдү тренер башкызы хүрежиринге өөредир. А биче сеткилди, кижизиг чорукту ада-иези чаш төлүнге «тарып» каан турар ужурлуг.
Ол ышкаш уруглар садтарында, школаларда, немелде өөредилге төптеринде башкылар уруглар-биле ажылдап, оларның кижизидилгезинге эки салдарны чедирип турар дээрзи билдингир.
/ Айдың ОНДАР.
Чурукту интернеттен алган.
«Шын» №72 2024 чылдың сентябрь 21