Куулар ЧЕРЛИГ-ООЛ, Тываның улустуң чогаалчызы
ЫРЫ КЫЙГЫРЫП ТУР
Шүлүкчүнүң чүрээн
Чүзү бүргей берген?
Күскү бүрү даажы,
Хүнге чайнаан хыраа.
Ыры, ыры, ыры,
Ынакшылдың ыры.
Ыры удутпастаан,
Ырак черже чалаан —
Чалыы тудугларже,
Шалып ишче кый дээн.
Ыры, ыры, ыры,
Ыры кыйгырып тур.
Күстүң байлаа элбек,
Күзел човаа көвей.
Тараа, сиген ажаар,
Даанган ажыл-ла хөй.
Ыры, ыры, ыры,
Ыры, соруум чүгле.
Дөскел-ле чок чүрээм –
Төрээн черге эзир.
Демниг ишти эргий
Дескиндир ужаал.
Ыры, ыры, ыры,
Ынакшылды оттур.
СЫЛДЫС ДҮШКЕН КӨККҮР ХӨЛ ДЕГ
Сылдыс дүшкен көккүр хөл дег, өңгүр шаажаң
Кудаңарга белек кылдыр сунуп турдум.
Сырынналган хөөмейим салып тургаш,
Кударалым көргүспейн, самнап турдум.
Муң-даа катап сүттүг шайны аңаа ишкеш,
Шаажаңның ээзин каяа сактыр деп сен.
Муңгаралдың карак чажын сен дээш төккеш,
Чадаарда ону демдек кылдыр берип каан мен.
Сагыш хинчээ чалгып кудааш, ийлээр четкен,
Шаажаң ажыр чашты төккеш, чиигевээн.
Көккүр сава, арыг дээр дег, хөңнүм демдээ.
Көште-дүште бузуп кагбайн эдилеңер.
Байырлалда тыва шиме доңун сөңнеп,
Баштак-хөгнүң үнер дөзү болуп чорзун.
Чооду КАРА-КҮСКЕ, Тываның улустуң чогаалчызы.
ТЫВА ДЫЛЫМ
Орус, моол, алтай болгаш
Оон-даа өске дылдар-биле
Төрелдежип, хөгжүп орар
Төрээн дылым – мээң дылым.
Тыва чонум турбаан болза,
Алыс бодум кайыын кээр мен?
Тыва дылым турбаан болза,
Аксы сөзүм кайыын кээр деп?
Өөрүшкүнү, муңгаралды,
Өгбелерим чагыгларын
Өзээн өттүр чугаалап бээр
Өндүр дылым – мээң дылым.
Өжээтенге каргыш салыр,
Өөрүмге йөрээл тудар,
Өршээл дилеп, Бурган алгаар
Өткүт сөстүг мээң дылым.
Үлегер сөс, ыры-шоорнуң
Үнер дөзү, чаяакчызы,
Чиге тода хуулгаазын
Чидиг чепсээм – мээң дылым.
Тыныш-биле тыным тудуш,
Дылым-биле бодум тудуш.
Ынчангаштың "Тыва мен" – деп,
Ырлап чор мен, тейлеп чор мен.
ЭҢ-НЕ ДЭЭДИ ЭРТИНЕВИС!
Эртинелер бисте элбек,
Эргек базып, санап четпес.
Эң-не дээди тостуң бири –
Эргим тыва дылывыс бо.
Тыва дылга өртек турбас,
Тыныжывыс, тынывыс ол.
Тываларны тыва кылган
Тывызыксыг хуулгаазын ол.
“Тыва» деп дыл турбаан болза,
Тывалар-даа турбас ийик.
«Тыва» деп чурт, тыва бижик
Тывылбас-даа турган ийик.
«Эртине» дээр сөс-даа база
Ээн черден төрүттүнмээн.
Эртинелер аттары-даа,
Элеп читпес тыва дыл бо.
Ырлаар, бижиир, чугаалажыр,
Ынакшыжар чепсээвис бо.
Херек болза, дайзынны-даа
Хере шааптар докпаавыс бо.
Ол чок болза, хөөмей-сыгыт
Ораннарга чаңгыланмас.
Эргим тыва дылывыс ам –
Эң-не Дээди Эртиневис!
Мария Күжүгет, Тываның улустуң чогаалчызы.
БИРЭЭЗИ МЕН
Шыктыг черни шыва үнген
Шымыл көктүң бирээзи мен.
Далай суунга дуза кадар
Дамырактың дамдызы мен.
Аткан даңны уткуй үнген
Алдын хүннүң херели мен.
Ынакшаан оол душтуун өөртүр
Ылап кызыл чечек-даа мен.
Авайының аазын эмген
Авыралдыг бичии чаш мен.
Аас-кежик алгап чоруур
Ада-чуртум кижизи мен.
ЧАРТ ЧЕРЛЕ САГЫНМАС МЕН
Шаажаңнар бузуу дилеп,
Чараш даштар чыып ойнаар
Чашкы шаамдан чарылганым
Чарт черле сагынмас мен.
Сайлыктаан даш маңнап чоруй,
Саарыгдыва шымны бержик.
Чашкы шаамны азы ол даш
Чарып алгаш барганы ол бе?
Чаңгысклассчым чанымга кээп,
Чажым суйбап, удур көржүк.
Чашкы шаамны чаңгыс көрүш
Чарып алгаш барганы ол бе?
Шаажаңнар бузуу дилеп,
Чараш даштар чыып ойнаар
Чашкы шаамдан чарылганым
Чарт черле сагынмас мен.
«Шын» №21 2025 чылдың июнь 5