Шүлүкчүнү илереттим

Иштики херектерниң хоочуну, милицияның курлавырда майору Кызыл-оол Сааяның 2001 чылда «Хем-Белдири» солуннуң үндүрүглеринге парладып турганы шүлүктерин номчааш, «бо кижиде, шүлүк бижиир салым-чаяан бар-дыр» деп түңнелге келген мен. Шагдааның дүн-хүн, амыр-дыш чок айыылдыг, берге ажылын шыдажып эрткен милицияның кадржаан офицери шүлүктер бижип эгелээнинге база өөрүп турдум.

Хоочун өңнүүмнүң «часкы» шүлүктери сагыш-сеткилимни көдүрүп, ыракта эрте берген аныяк-чалыы үемче хая көрнүрүнче мени албадапты. Ол шүлүктеринге кижилерни xөлүн эрттир хөөредип, алгап-йөрээвээн. Чүге дизе ол шагдаа ажылдакчызы чораан болгаш, амыдыралдың эки-багын билир. Бир эвес чон бо дүне дүвүрел чок тамчыктыг удаан болза, шагдаа кижиниң ажылы оон үнелеттинер деп ол билир турган. Шүлүк база ындыг, эки бижиттинген шүлүктү чон үнелей бээр, харын-даа ол ыры-даа апаар.

Кызыл-оол Белековичиниң бижээн шүлүктери демдеглел дептеринде «чалгаа часкан» одуруглар база эвес. Ол эрткен үени, бүтпээн күзелдерин түңней бодаан сагыш-сеткилиниң илерээшкини-дир. Ынчангаш Кызыл-оол Сааяның шүлүктери келир үеде тыва шүлүк чогаалынга төлептиг черни ээлээр дээрзинге бүзүрээр мен. Өңнүүм Кызыл-оол Сааяның бижээн шүлүктериниң бирээзин «Шын» солунга парладыры-биле бараалгаттым.

КЫМНЫ КЫМ ДЭЭР – БОДУҢАР-ЛА БОЛГААҢАРАМ...

Шагдаа кижи үүлези берге-ле ийин,
Чаңгыс сөстен, частырыгдан хайтап болур.
Даргаларже чыпшык улус чүгээр чораан,
Дайнам-даа бол кежикти ап, өрү депшиир.
Боттуң үзел-бодалы дээш тутчу бээрге,
Богда өршээ! Дарга кижи шынныг apтap.
Маргыжарга, xатка удур ичелээн дег,
Мага-ботче «чаштанчылар» дедир келир.
Улуг дарга, начальникти хорагайлаан
Угаан-кут чок бердингеннер кайы көвей:
«Ийе, дарга! Чаа, дарга! Билдим, дарга!».
Ии, дадай, кускум келир, чаржынчыг-даа.
Ажыл кылбас, шак-даа үспес, элең-халаң
Аай-дедир ээртинип тура хүнзээр,
Шагы кээрге, чанып барып дыштанып aap,
Шалың алырда, база ындыг, өйүнде кээр.
Даргаларга чыпшылаңнап чоруур болгаш,
Даады-ла үе-шаанда сылдыс алыр.
Байырлалдар санында-ла шаңнаттырар,
Барбос ышкаш, «ийи буттаан» чашпаалар бар.
Хүлээлгезин, хүреш ышкаш, ачыр-дачыр
Хүнден хүнче кылып чоруур эрес эрлер.
Чөпшүл эвес, билии-биле кылыр болгаш,
Чөрүлдээге таваржып-даа чоруурлар-дыр.
Хурал боорга, кымны мурнай тура халааш,
Хупчуңнадыр бажын чайып, шуугап-шуугап,
«Даргавыстың саналынга каттыштым» – дээр,
Даглыг черде чаңгы ышкаш кижилер бар.
Дүржок кижи хөделген деп медээ кээрге,
Дүлгүүр азы бөргүн дилеп «саадап» кaap,
Тудуп эккеп, оожургадып алган турда,
Тура халып көскенгилээр «маадырлар» бар.
Кедег кылып, кежээ-дүне кады баарга,
Кээргенчиг, сири-кавы шыпыраңнаар,
Хуралдарга чараш сөстүг дидим чүрээ
Куду үнүп, cooнгa кээр кopтуктар бар.
Хөй-ле кижи аажы-чаңын көрген болгаш,
Хөөретпедим, эскергеним бижип кагдым.
Кымны кым дээр – бодуңар-ла болгааңарам,
Кырым сынар, кижи ады адавас мен.

Кызыл-оол СААЯ.

АМ ӨҢНҮҮМГЕ КАШ ОДУРУГЛАР

Xөөкүй өңнүүм, шүлүктерим
Хожудаан деп бодай бербе.
Чогуш-содаа чарар дээштиң,
Чогаал бижиир чай чок чордум.
Чежеге дээр ажылдаар бис.
Чевег бисти манааже бе?
Курлавырже халашкаштың,
Куду көргеш, базыптывыс.
Хирлиг-чуттуг шагдаа ажыл,
Ханныг бижек кылаңнаажы,
Сергевестээн алгыш-кырыш,
Соовуста артып калды.
Даамчыргай дыштанылга,
Тайбың ажыл чалгааранчыг.
Дүмбей дүннү халас ытпа,
Дүнелерде шүлүүң бижи.
Дүжүн көргеш, одунган чон,
Даарта ону номчуй бээрлер.

Шулуу КАРА-САЛ, ИХЯ-ның хоочуну.

“Шын” № 85 2023 чылдың ноябрь 8