Тываның Чазаа биле «Сибирьниң Россчеткилери» компания Кызыл хоорайның девискээринде турар ыяш бажыңнарның электри-биле чылыдылгазының талазы-биле төлевилелди боттандырып эгелей бергеннер. Петербургта делегей чергелиг экономиктиг чыыштың иштинге республиканың Баштыңы Владислав Ховалыг биле «Сибирьниң Росчеткилери» хөй-ниити акционерлиг ниитилелдиң чиңгине директору Павел Акилин бо сорулганың шиитпирлээшкининге кады ажылдажылганың дугайында дугуржулгага ат салганнар.
Дугуржулгада электри чүъктешкизи улгадып болур девискээрлерни мурнады көрүп, электри четкилерин болгаш дериг-херекселдерни чаартырын тодараткан. Оон аңгыда, ол ажылдарның акшаландырыышкынының дөстерин болгаш механизмнерин хандырар апаар. Чурттакчы чоннуң чарыгдалдарын канчаар өстүрбезиниң дугайында айтырыг аңгы турар, чүге дизе электри-биле ажылдаар суугуларны болгаш өске-даа чылыдылга херекселдерин ажыглалга киирерге, чарыгдалдар дөмей-ле ала-чайгаар өзер апаар болгай.
Оон аңгыда, ук документиде чаңгыс аай регионалдыг операторну тургузарының эргежок чугулазын доктааткан. Ол-ла харын суугу-биле одаар хууда бажыңнарны электри күжү-биле чылыдылгаже шилчидер төлевилелдерниң боттанылгазын хандырар.
Тываның найысылалының агаарынга хоралыг ыш-хөөнү эвээжедириниң бир хевири кылдыр электрилиг чылыдылгаже шилчилгени мооң мурнунда саналдаан турганын сагындырып каалы. Бөгүн Кызылда болгаш ооң чоок-кавызында хөмүр-биле одаар 18 муң хире өреге бар. Олар чылдың-на агаарже 16 муң тонна хоралыг бүдүмелдерни бүлгүрүп турар деп эртемденнер санап үндүрген.
Электри энергиязының өртек-үнезиниң улуг болганының ужун чоокка чедир бо хевирни шоолуг-ла херекке албайн турган. Амгы үеде күштүг болуп турар өртектерге көөрде, электри чылыдылгазынче, шилчилге каш катап чарыгдалдыг болур. Баш бурунгааргы санаашкыннар-биле алырга, 1 кВт/шактың өртээ 1,08 рубльден ашпас болза, ындыг чылыдылгаже шилчииринге беленин улус айыткан болуп турар.
Мындыг санал-биле Тыва “Арыг агаар” деп федералдыг төлевилелче кирер аргалыг болган. 2023 чылдың сентябрь 1-ден эгелеп, агаарже хоралыг бүдүмелдерни үндүрерин эвээжидериниң, ону үлүглеп хуваарының талазы-биле шенелделер эгелээр. «Сибирьниң Росчеткилериниң» эксперттериниң санап турары-биле алырга, чүгле бо чылын безин хоралыг бүдүмелдер үндүрүүшкүнү 67 хууга эвээжээр болуп турар. А 2030 чылга чедир Кызылдың болгаш ол чоок-кавының агаары ийи катап арыыр.
Кызыл хоорайның болгаш Каа-Хем суурнуң хууда бажыңнарын электри-биле чылыдылгаже электри четкилерин үндезини-биле чаартканының, оларның идегелдиин бедиткениниң соонда, долузу-биле шилчидер. Чаартылганың ниити түңү 4,2 млрд. рубльден 7,6 млрд рубль чедир.
/ А. ХЕРТЕК белеткээн.
"Шын" №44 2023 чылдың июнь 17
