Чылдың-на апрель 7-ниң хүнүнде Бүгү-делегейниң кадыкшыл хүнүн демдеглеп эрттирип турар. Бо хүннү 1948 чылда Бүгү-делегейниң Кадык камгалал албан чериниң тургустунган хүнүнге тураскааткан. 1950 чылдан тура Кадыкшыл хүнүн демдеглээри чаңчыл апарган. Ынчангаш апрель 7-ден 13-ке чедир Кадык амыдырал суртаалдаар неделяны чарлаан.
Кадыкшыл дээрге-ле кижиниң чуртталгазында эң-не үнелиг чүүл. Ону хөй өнчү-хөреңги, ниитилелде бедик албан-дужаал, ат-алдар-биле-даа деңнеп шыдавас бис.
Чылдың-на Кадыкшыл хүнүнде чонну боттарының кадыкшылынга болгаш узун назылаарынга сонуургалын күштелдирери-биле, кижи төрелгетенниң бодунга болгаш ооң амыдыралынга чугула салдарлыг айтырыгларны көдүрүп турар.
2025 чылда бо хүн “Кадык амыдыралдың эгези – чедимчелиг келир үениң үндезини” деп кыйгы-биле болуп эрткен.
Апрель 7-ниң хүнүнде Кызылдың Аныяктар өргээзиниң оран-савазынга Кадыкшыл хүнүнге тураскааткан хемчеглер болуп эрткен. ТР-ниң кадык камгалал сайыды Анатолий Югай республиканың чурттакчы чонунга байырын чедирип, хемчегниң ажыдыышкынын кылган.
Россияның Кадык камгалал яамызының Хөй-ниитиниң кадыкшылын быжыглаар килдистиң каттышкан профилактика программаларының лабораториязының удуртукчузу Мария Лопатина онлайн хевирге илеткелди кылгаш, «Херээжен кижи – кадыкшылдың үндезини» деп федералдыг төлевилелдиң ажылдап эгелээнин дыңнаткан.
Республиканың хөй-ниитиниң кадыкшылы болгаш профилактика төвүнүң эмчизи Анастасия Хомушку сөөк-даяа аарыг улуска тускай херекселдер-биле эмнээшкинни чорутканын демдеглевишаан, чаа төлевилел дугайында чугаалаан: «Херээжен кижи– кадыкшылдың үндезини» деп төлевилелди амыдыралга боттандырары-биле телеграм каналды ажыттывыс. Амдыызында ында 700 ажыг херээжен кижи хаара туттунган. Апрель 8-тен тура ук төлевилелдиң планы ёзугаар өөредилге эгелээр. Бодум база аңаа күзелдиим-биле өөренир сорулганы салдым».
“Ада-чурттуң камгалакчылары” регионалдыг күрүне фондузунуң төлээзи Сырга Кууларның “Тускай шериг операциязынга киржип чораан дайын хоочуннарының кадыкшылын катап тургузарынга оларның өг-бүлелериниң ролю» деп илеткели амгы үеде хөй-ле кижилерге ажыктыг арга-сүмени каткан. Ажаалга банкызының Кызылда салбырының башкарыкчызы Алина Таспанчик «Сберкадыкшыл: Кадык камгалалынга амгы үениң технологиялары– Тываның эмнедикчилеринге ырактан доктаамал эмчи хайгааралы» деп илеткели ылаңгыя аныяк өг-бүлелерге кончуг ажыктыг болган. «Херээженнер кадык ниитилел дээш» деп шуулгандан видеороликти база көргүскен.
Найысылалдың чурттакчылары-даа, аалчылары-даа ханда чигирниң болгаш холестеринниң деңнелин тодарадыр анализтерни дужаап, флюорографияны, маммографияны, ВИЧ халдавырлыг аарыгның бар-чогун тодарадыр тестини эртип, шын чемненилгениң (диетолог), уйгу (сомнолог), кеш (дерматолог), ыжык (онколог), иштики бестер (эндокринолог) аарыгларының, улуг назылыглар эмчилериниң, психологтуң болгаш өске-даа специалистерниң арга-сүмезин алганнар. Өргээниң ийи дугаар кадынга йога болгаш бодун нугуурунга мастер-класстарны база көргүскен. Волонтёр эмчилерниң баштайгы эмчи дузазын канчаар чедирерин көргүзүп турган шөлчүгежин чыылган чон хөйү-биле канчаар-даа аажок сонуургаан.
“Аныяктар өргээзинге болуп эрткен Кадыкшыл шуулганынга янзы-бүрү шөлчүгештерни сонуургап көрдүм. Оларның бирээзинге кижиниң кадыкшылынга эргежок чугула чүүлдерни – ханым базыышкынын, ханымда чигирим хемчээлин, караам көөрүн болгаш өкпем хемчээлин хынадып алдым. Бо меңээ кончуг ажыктыг хемчег болду. Чүге дээрге ажыл хүннеринде эмнелге барып, шинчилге эртер үе тып алыры кончуг берге” – деп, Кадыкшыл хүнүнге келген Кызылдың чурттакчызы Кыял Даржай бодунуң өөрүшкүзү-биле үлешкен.
Кылаштаары база ажыктыг
Ооң мурнунда хүнде республиканың бүгү-ле эмнелгелериниң коллективтери “Чуртталгаже 10 муң базым” деп Бүгү-российжи акцияга каттышканнар. Ол акция Дөгээ дааның эдээнге билдингир спортчу Каң-Демир Сүге-Маадырның эрттиргени сула-шимчээшкининден эгелээн. Дагже 1200 ажыг улуг, биче кижилер үнген.
Кадык камгалал сайыдының бирги оралакчызы Марианна Куулар республиканың чурттакчы чонун кадык амыдырал тударынче кыйгырган: “Кылаштаары дээрге база кадык амыдырал тударының база бир кайгамчык аргазы-дыр. Шимчээшкин дээрге-ле чуртталга-дыр дээрзин утпас болзувусса эки. “Он муң базым” деп акциядан аңгыда, кадык чемненилге болгаш арага, таакпыдан ойталаар акциялар база чоруп турар”.
Шимчээшкин кижиниң организминге кадык болурунга дузалажып, аарыгларга удур туржур күжүн быжыглап, ханда чигирниң, холестеринниң хемчээлин эвээжедиптер аргалыг болгаш кижиниң сеткил-хөөнүн көдүрер аас-кежиктиң гормонун база ылгап үндүрүп турар дээрзин Хөй-ниитиниң кадыкшылга төвүнүң эндокринолог эмчизи Белекмаа Монгуш тайылбырлаан: “Шимчээшкин кижи бүрүзүнге херек. Кадыкшылының, өзүлдезиниң, сайзыралының аайы-биле шимчээшкин өй-хемчээлдиг болур ужурлуг”.
Шак бо хемчеглерни ТР-ниң Кадык камгалал яамызы, Хөй-ниитиниң кадыкшылы болгаш профилактика төвү организастап эрттирген.
Чыжыргана СААЯ.
Буян ООРЖАКТЫҢ тырттырган чуруктары.
“Шын” №13 2025 чылдың апрель 10
