Социал керээ деткимчези-биле шиштээн эът (шашлык)быжырар зона ажыдып болур бе?
Россия Федерациязының Чазааның 2020 чылдың сентябрь 16-да «Россия Федерациязында өртке удур айыыл чок чоруктуң дүрүмнерин бадылаарының дугайында» 1479 дугаарлыг Чарлыы езугаар бадылаан дүрүмнерде көдээ ажыл-агый шөлдеринге, курлавыр черлеринге болгаш чурттакчылыг девискээрлерге от салырының чурумун тодараткан.
2025 чылдың апрельде Россияның дыка хөй регионнарынга өртке удур тускай чурумну чарлаан. Россияның ОБЯ-зы арга-арыг өрттериниң нептерээрин болдурбазы-биле тускай дүрүмнерни чылдың-на киирип турар. Онзагай регионнарның аразынче Тыва база кирип турар.
Час дүжерге, шашлык сезону эгелээр. Каяа шашлык быжырып чип болурул, каяа болбазыл дээн ышкаш айтырыглар чонну дүвүредип эгелээн. Ооң мурнунда хемнер, хөлдер эриинге, хериминиң иштинге, хөй квартиралыг бажыңнарның девискээринге дээш каяа-даа шашлыкты быжырып чип болур турган болза, ам өрт айыылын болдурбас дээш, чогуур хемчеглерни ап, тускай дүрүмнерни чогуур албан черлери доктааткан. Ук дүрүмнерни хамааты бүрүзүнүң билири чугула.
От салып болбас черлер
Сесерликтер девискээрлеринге, шашлык быжырарынга тускай дериг-херексел чок черлерге, гаражтар турар черлерге, хөй квартиралыг бажыңнарның балконнарынга, дээвиир адаанга, кандыг-даа бажыңнарның чанында террасаларга болгаш верандаларга; хууда бажыңнарның шашлык быжырарынга белеткээн тускай девискээри чок болза база от салып, шашлык быжырып болбас.
Бир эвес регионда өртке удур тускай чурумну чарлаан болза, ук регионга от кыпсып болур черлерниң саны кызырлыр. Хериминиң иштинге бок-даа өрттедип болбас.
Негелделерни күүседири чугула
От салыр чер 0,3 метрден эвээш эвес ханы болгаш 1 метрден кыскалавас хемчээлдиг болур. Бир болза улуг демир сава херек. Көс чаштай берги дег девискээрге өрттенип болур чүү-даа турбас ужурлуг. Бажың, чадыр, арыгланыр чер, чунар-бажың, гараж дээн ышкаш оран-савадан 50 метр, а аргадан 100 метр ырак черге от салыр. Одаг девискээрин долгандыр 10 хире метр черни чаңгыс-даа кургаг будук, оът-сиген чок кылдыр арыглап алыр. А одагны долгандыр 4 метр черни өрт дамчывас кылдыр кызыгаарлай казар. Одаг салыр бетинде өрт болу берзе ажыглаар хүүректи, довуракты белеткеп алгаш, отту кыпсыр.
От салыры хоруглуг черге шашлык быжырганы дээш торгаал онаар бе?
От салып болбас черге одаг салып, шашлык быжырганы азы өске-даа аъш-чем кылганы дээш, 15 муңдан 60 муңга чедир торгаал онаап болур. Торгаалдың хемчээли хажыдыышкынның аар-чиигинден хамааржыр. Торгаалдан аңгыда, бир эвес одаг салып, чем кылганының уржуундан бир-ле кижи когараан таварылгада ооң когаралын долузу-биле эгидер. А бир эвес кижилерниң кадыкшылынга хора чедирген болза, чурум үрээн хамаатыга кеземче херээн оттуруп болур.
Шашлык быжырып чиггеш, торгаалга онаашпас дизе…
Чүгле тускай дериттинген черлерни ажыглаар; айыыл чок чоруктуң шупту дүрүмнерин сагыыр; өрт өжүрер дериг-херекселдиг болур; отту хайгааралга алыр; агаар-бойдустуң байдалын өөренип көөр; өртке удур тускай чурумнуң бар-чогун хынаар.
Улуг хоорайларда хоорайдан дашкаар шашлык быжырар тускай дериг-херекселдиг дыштанылга черлери бар. Ол черлерде өртке удур баш удур хемчеглер чоруттунган боор. Өрт өжүрер элезин, хумуң, хүүрек дээн ышкаш тускай дериг-херексел-биле дериттинген болур ужурлуг. А Кызылдың девискээринде шак ындыг тускай зоналар бар бе? Чок. Чүгле дыштанылга баазаларында шашлык быжырар черлер бар. А бир эвес өг-бүле чүгле шашлык быжырып чиир дээн болза, олар дыштанылга баазазын бүрүнү-биле төлээр апаар. Өртээн төлеп алгаш, шашлык быжырып чипкеш чоруптар тускай зоналар турган болза деп чон күзеп турар. Негелделерге дүгжүп турар черге шак ындыг зона ажыдып алыр хууда сайгарлыкчылар турган болза эки-ле ийик.
Сөөлгү каш чылда ажыл чок болгаш ажылдап алган акша-төгерии амыдыраарынга чедишпес өг-бүлелерге ТР-ниң Күш-ажыл болгаш социал политика яамызы социал керээ күрүне деткимчезин көргүзүп турар. Шашлык быжырар зона ажыткаш, ол черни арендага берип, акша ажылдап ап болур арга бар бе деп айтырыгга ТР-ниң Күш-ажыл болгаш социал керээ яамызының социал керээ күрүне программазын харыылаар килдистиң специализи Начын Ооржактың харыызы:
— Социал керээ – амыдыраар акшазы чедишпес өг-бүлелер бодунуң хууда ажыл-херээн эгелеп алгаш, өг-бүлезин азырап шыдаар болзун дээш ажылдап кылган күрүне программазы. Эң-не кол чүүл – хамааты кижиниң кылып эгелээр ажылы өг-бүлезин бүдүн чыл дургузунда азырап шыдаптар акша ажылдап шыдаар бе дээрзин комиссия өөренип көөр. Хамаатының эгелеп турар ажылы сезоннуг болбас ужурлуг. Кылыр ажылының турар черин база шинчилээр. Ол черниң документизи бар бе, чок бе. Ол черге кайы хире үениң дургузунда ажылдап болурул дээш оон-даа хөй негелделер бар. Шашлык быжырар зона кылыр дугайында бодалды шуут болдунмас деп чугаалап шыдавас мен. Шупту негелделерге дүгжүп турарын комиссия хынааш, түңнелди үндүрер.
Түңнел сөс:
Республиканың девискээринге шашлык быжырар зона ажыдып ап болур-дур, ынчалза-даа чер болгаш өрт айыылын харыылап турар чогуур албан черлеринден чөпшээрел алыры улуг ажыл дээрзи билдингир. Шашлык быжырар зона ажыдар дугайында бизнес-планны канчаар тургузуп алырындан, 350 000 рубльди шын чарыгдаарындан бүгү ажыл хамааржыр дээрзи билдингир.
Айдың ОНДАР.
Чуруктарны интернет четкизинден хоолгалаан.
“Шын” №14 2025 чылдың апрель 17
