Тываның найысылалы Кызыл хоорайда автомашиналар чылдан чылче көвүдеп турар. Ынчангаш хоорай иштинге автомобиль шимчээшкини нарыыдаан. Кызылдың кудумчуларында оруктарга автомобиль шимчээшкининге таарымчалыг болгаш айыыл чок байдалды тургузары-биле, оларны септеп, автотранспорт шимчээшкининиң уг-шиин башкарар талазы-биле ажылдарны чорудуп турар.
Эрткен 2021 чылдың чайын Кызылдың Титов кудумчузунда оруктуң септелгезин уламчылап доозуп, Бай-Хаакская кудумчузунда оруктуң капитал септелгезин чорудуп, ону ниитизи-биле дөрт дилиндектиг кылдыр калбартып, аай-дедир ийи-ийи дилиндекке шимчээшкинниг кылдыр септеп, август айда дооскан. Иркутская кудумчузун калбартыр асфальтылап, ону Бай-Хаакская кудумчузунче үндүрген. Ынчангаш Ангарск бульварында, Иркутская кудумчузунда, Лопсанчап кудумчузунуң үстүү талазында хөй аал чурттаар бажыңнарның хууда машиналыг чурттакчылары Иркутская, Бай-Хаакская болгаш Титов кудумчуларын дамчыштыр аргыжары дыка эптиг апарган.
Кызылдың дугаары 9 ниити билиг школазы турар микрорайоннуң ниити байдалы шоолуг эвес, ол девискээр сай даштыг, өөреникчилерниң школаже чоруурунга дыка таарымча чок, автотранспорт болгаш чадаг кижилер шимчээшкини эптиг кылдыр организастаттынмаан дээш өске-даа хомудалдар ол чоок-кавының чурттакчы чонунуң талазындан хөй турган. Бо школаның чоок-кавызында девискээрни чаагайжыдар, школаның чаны-биле эрткен автоорукту чаартыр, септээр, школаның мурнуу талазынга автотранспорт турар шөлдү кылыр дээш өске-даа саналдарлыг чагыгны “2018 – 2022 чылдарда хоорайның девискээринге таарымчалыг байдалды тургузары” төлевилелге Кызылдың № 9 школазының коллективи киирген. Ол чагыгның автоорук талазы-биле кезиин күүседир талазы-биле ажылдарны “Восток” кызыгаарлаан харыысалгалыг ниитилел амгы үеде чорудуп турар. № 9 школаның чаны-биле эртер оруктуң септелгези кидин түлүк.
– Лопсанчап кудумчузунда № 29 хөй аал чурттаар бажыңдан Иркутская кудумчузунга чедир орукту асфальтылаарынга белеткеп тур бис – деп, Март-оол Алдын-оол тайылбырлады. – Бо оруктуң узуну 560 метр. Ооң кыдыынга бордюрларны тургузуп, хоюг бетон кудуп, быжыглап тур бис. Удур-дедир ийи дилиндектиг, ийи машина каржып эртер дең-дески орук боор. Ооң кыдыынга чадаг кижилер кылаштаар тротуарны асфальтылаарынга база белеткеп кылып тур бис.
Март-оол Алдын-оол болгаш ооң эштери Чиңгис Иргит, Владислав Салчак, Чойган Алдын-оол олар “Восток” кызыгаарлаан харыысалгалыг ниитилелде элээн үр үе дургузунда ажылдап келген оолдар. Кызыл хоорайда оруктарны чаартып септээринге боттарының күш-ажылчы үлүүн олар кииргеннер. Шевченко, Рихард Зорге, Бай-Хаакская дээш өске-даа кудумчуларга ажылдап турганын чугаалап турдулар.
Лопсанчап кудумчузунда № 29 хөй аал чурттаар бажыңдан школаның чаны-биле Иркутская кудумчузунга чедир орукту “Восток” кызыгаарлаан харыысалгалыг ниитилел тудуп доозуптарга, чаагайжыдылга ажылдары эгелээр. 2022 чылдың сентябрь 1-ге чедир Кызылдың дугаары 9 школазының чоок-кавы девискээри чаагайжыттынып, аян кире бээринге идегел бар.
Кызылдың ортузун дургаар шөйлүп чоруткан Рихард Зорге биле Шевченко кудумчуларында септелге ажылдарын 2021 чылда бүрүнү-биле дооскан. Хайымныг шимчээшкинниг белдирлеринге светофорларны тургускан. Рабочая кудумчузунда хөй автомобиль шимчээшкини Рихард Зорге биле Шевченко кудумчуларже элээн чайылган, автомобильдер чоруурунга эптиг. Бо ийи кудумчулап Кызылдың чөөн талазынга элээн дүрген халдып чедери чолаачыларга таарымчалыг.
Кызыл – Эрзин оруунуң белдиринден Спутник микрорайон баар орукту тутканы бо девискээрниң чурттакчыларынга Кызылдың мурнуу микрорайоннары болгаш солагай талакы дачалар аразынга аргыжарынга эптиг байдалды тургускан.
Спутник микрорайонунче автоорук-биле чергелештир чадаг кижилер оруун, ооң кыдыында сандайларлыг шөлчүгештерни тутканы спортка болгаш күш-культурага ынактарның чадаг-тергелиг азы чадаг селгүүстээриниң оруу апарган.
Найысылал Кызылдың кудумчуларының оруктарының септелгези хоорайның чурттакчыларының амыдыралының байдалының экижииринге ниитизи-биле эки салдарлыг болганы көскү-дүр.
Шаңгыр-оол Моңгуш.