Шрифт
А А А
Фон
Ц Ц Ц Ц Ц
Изображения
Озвучка выделенного текста
Настройки
Обычная версия
Междубуквенный интервал
Одинарный Полуторный Двойной
Гарнитура
Без засечек С засечками
Встроенные элементы
(видео, карты и т.д.)
Вернуть настройки по умолчанию
Настройки Обычная версия
Шрифт
А А А
Фон
Ц Ц Ц Ц Ц
Изображения
Междубуквенный интервал
Одинарный Полуторный Двойной
Гарнитура
Без засечек С засечками
Встроенные элементы (видео, карты и т.д.)
Вернуть настройки по умолчанию

Шуй сумузунуң төрел аймактары

19 октября 2023
22

Алтай Республиканың болгаш Мөңгүн-Тайга, Барыын-Хемчик кожууннарның кызыгаарында, Республиканың мурнуу-барыын чүгүнде Бай-Тайга кожууннуң Шуй сумузу турар. Эрткен чүс чылдың 30 чылдар үезинде суму тургустунган. Барлык, Шуй, Ак-Хем, Бавыдай, Дустуг-Хем, Чиңге-Каът, Узун-Хем, Сайлыг-Хем хемнерниң аксынга Чаңгыс-Терек деп черге сумунуң баштайгы чурттакчылары болур төрел аймактар чурттап чораан.

Хертек, Иргит, Кара-Сал, Кара-Донгак, Куулар, Күжүгет, Монгуш, Ооржак, Саая, Салчак, Сарыг-Донгак, Сарыглар, Ховалыг, Хомушку дээш 14 аңгы аймак чурттап чорааны шинчилел ажылының түңнелинде илерээн.
Албан-езузунуң сан-чурагайы-биле алырга, Шуй сумузунда бо хүннерде 1500 хамааты чурттап турар деп бүрүткеттинген-даа болза, көдээ черде ажыл-агыйның чок болганы-биле, сумунуң аныяк-өскени найысылал Кызылче болгаш соңгаар улуг хоорайларже-даа ажыл, амыдырал дилеп чоруп турар.

Шинчилел ажылын кылган түңнелинде, 60 аңгы аймак Шуй сумузунда бо хүннерде чурттап турар. Барымдаа езугаар чурттакчы чоннуң саны муңдан ашпас.

1944 чылда Тыва Арат Республиканың ССРЭ-ге каттышканының түңнелинде, чамдык хамаатыларның адын фамилия, а бир чамдыызының фамилиязы ат кылдыр бижиттинген турган. Ол дээрге паспортчудулга ажылын чорудуп турган ажылдакчыларның частырыы. Ооң салдарындан амгы үениң аныяктары бодунуң шаг шаандан чиңгине аймаан билбес таварылгалар база бар.

Шуй сумузунда бо хүннерде чурттап чоруур төрел аймактар:

Паспортчудулга соонда Паспортчудулга бетинде

1. Алдай — Донгак
2. Анарат — Сарыг-Донгак
3. Бавуу — ?
4. Балчын-Даваа — Хертек
5. Дажый-оол — Иргит
6. Дамбаштай — Сарыг- Донгак
7. Дамбыл — Сарыг-Донгак
8. Дары-Хоо — Хертек
9. Делгер — Иргит
10. Донгак — Донгак
11. Доржу — Хертек
12. Дугар-оол — ?
13. Иргит — Иргит
14. Калдар-оол — Хертек
15. Калчан-оол — Хертек
16. Канчыыр — Хертек
17. Кара-Донгак — Кара- Донгак
18. Кара-Сал — Кара-Сал
19. Конгар — Хомушку
20. Кончук — Кара-Сал
21. Кочаа — Кара-Сал
22. Кудурукпай — Хертек
23. Кунгаа — Кара-Сал
24. Кургек — Кужугет
25. Кускулук — Хертек
26. Куулар — Куулар
27. Кызыл-оол — Хомушку
28. Лапчаа — Монгуш
29. Мандараа — Салчак
30. Мөнге — Кара-Сал
31. Ондар — Ондар
32. Ооржак — Ооржак
33. Опен — Хертек
34. Очур-оол — Хомушку
35. Саая — Саая
36. Салчак — Салчак
37. Сарыг-Донгак — Сарыг-Донгак
38. Сарыглар — Сарыглар
39. Серен — Хертек
40. Серенот — Хомушку
41. Соржу — Хертек
42. Сотпа — Куулар
43. Сурун — ?
44. Хертек — Хертек
45. Хирлиг — Хертек
46. Хомушку — Хомушку
47. Чагыр-оол — Хертек
48. Чамьян — ?
49. Чаш — Кара-Донгак
50. Чошкак — Хертек
51. Чускук — Саая
52. Чыдым-оол — Хертек
53. Чымба — Хертек
54. Чыргал — Кара-Донгак
55. Шагаалан — Хертек
56. Шойдан — Салчак
57. Кашпыына — Кужугет
58. Кужугет — Күжүгет
59. Чудурукпай — Иргит
60. Кудурукпай — Хертек
61. Оолак — Хертек
Оларның аразында эң-не хөй санныг аймактар: Хертек, Донгак, Салчак, Ооржак, Хомушку, Сурун, Куулар. Шуй сумузу тургустунуп тургаш, 14 аймактан эгелээн болза, бо хүннерде оларның саны 60 чеде берген. Аймактар немешсе-даа, чурттакчы чоннуң ниити саны чылдан чылче эвээжеп олурар. Ол чүгле Шуй сумузунуң эвес, республиканың дыка хөй сумуларының чидиг айтырыы болуп турар.

Буян ООРЖАК.
А. ОНДАР очулдурган.

Авторнуң тырттырган чуруктары.


“Шын” №79 2023 чылдың октябрь 18