Тываның Баштыңы Владислав Ховалыг бо хүннерде Улан-Батор хоорайда Моолдуң экономиктиг шуулганында киржип турар. Кожавыста күрүне ук шуулганны 2010 чылдан тура эрттирип келген.
Шуулганның ажылының үезинде республиканың Баштыңы Россияның Моолда Онза болгаш бүрүн эргелиг элчини Алексей Евсиков болгаш Моолдуң Даштыкы херектер яамызының кожа-хелбээ чурттар-биле харылзаа тудар департаментизиниң директору Алтангэрэл Раднаабазарын-биле ужуражыр. Чурттар аразында кады ажылдажылганың мурнады көөр чүүлү болза, Тываны таварты эртер “Россия — Моол — Кыдат” деп кызыгаар кежилдир транспорт коридорун тургузары болур. Тургустунуп келген геополитиктиг байдалдарда ол коридор Россия Федерациязынга улуг ужур-дузалыг.
Моол тала-биле кады Тыва Республиканың Чазаа кызыгаар чоогунда девискээрлерни хөгжүдериниң планнарын ажылдап кылып турар. “Россия Федерациязының күрүне кызыгаары” деп тускай сорулгалыг федералдыг программаның иштинге “Хандагайты” эрттирилге пунктузунуң чаартылгазы, «Абакан – Ак-Довурак», «Чадаана – Ак-Довурак» болгаш «Кызыл – Эрзин» аразының автооруун федералдыг өнчүже дамчыдып бээриниң талазы-биле ажыл адакталып турар. Удавас ол чурттар аразының «Крас- ноярск – Абакан – Ак-Довурак – Чадаана – Хандагай- ты – Улангом – Ховд – Урумчи» магистралының кезик-чамдыызы апаар.
“Хандагайты” эрттирилге пунктузунуң чанынга кызыгаар чоогунуң экономиктиг кады ажылдажылга черин тургузарының дугайында айтырыгны өөренип көрүп турар. Даштыкы садыг харылзааларының хөгжүлдезинге Тыва сонуургалдыг. Ылаңгыя болбаазырадылга болгаш эът кылыгларын киир сөөртүрүнүң кезээнге. Мооң-биле холбаштыр Тыва Республика Моолдуң барыын районнары-биле кызыгаарлажып чыдар черлерге мал-маганның аарыының талазы-биле байдалды чавырылдырар кады ажылдажылганың хемчеглерин ажылдап кылган.
Амгы үеде ажылдап турар культура-өөредилге программаларын чаа деңнелче үндүреринге база Тыва сонуургалдыг. Мында чугаа чүнүң-даа мурнунда Тываның болгаш Моолдуң чогаадыкчы коллективтериниң гастрольдарының үргүлчүлелдииниң, а ол ышкаш студентилер солчулгазының дугайында чоруп турар. Тываның күрүне университединде чылдың-на Моолдан келген чүс хире оолдар, кыстар өөренип турар.
"Тыва–моол харылзаалар чоннарның езулуг найыралының үлегер-чижээ Россия биле Моолдуң чиңгине эрге-ажыктарынга болгаш моон ыңайгы хөгжүлдезинге бараан болуп турар деп дидими-биле чугаалап болур мен" – деп, Владислав Ховалыг бүзүрелдиг чугаалаан. Шуулганга кандыг айтырыгларны көдүрүп шыдаанын Тываның Баштыңы бодунуң блогунда бижип турар. "Садыглажылга шинээзин, орук-чирик, аралажылга айтырыгларын калбартырынга моол тала сонуургалдыг. Ылаңгыя, "Хандагайты – Боршоо" эрттирилге чериниң чаартылгазын дарый доозарынга сонуургалдыг” – деп, Ховалыг демдеглээн. – Ооң дугайында эрттирилге черлерин катап тургузарының талазы-биле национал комитеттиң даргазы Буягийн Тулга-биле ужуражылга үезинде чугаалаштывыс".
Моолдуң аъш-чем, көдээ ажыл-агый болгаш чиик үлетпүр сайыды Болорчулуун Хаянгаа-биле ужуражылганың үезинде Тываның Баштыңы кожа-хелбээ черлерге мал-маганның ортузунга халдавырлыг аарыгларны болдурбазының талазы-биле “арыг девискээрлерни” тургузарының дугайында дугурушкан. Оон аңгыда, Моолдуң Чазааның оралакчы даргазы, экономика болгаш хөгжүлде сайыды Чимэдийн Хурэлбаатар-биле чугаалажылга база үре-түңнелдиг болган.
Бо чылын Моолдуң экономиктиг шуулганынга 1700 хире аалчылар келген. Июль 11-де олар моолдарның национал байырлалы — Наадымның ажыдыышкынынга киришкен.
Артур ХЕРТЕК белеткээн.
"Шын" №51, 2023 чылдың июль 12.