Г.Ч. Ширшинниң 90 харлаанынга
Григорий Чоодуевич Ширшин — Тываның хөгжүлдезинге улуг үлүг-хуузун киирген шылгараңгай күрүне ажылдакчызы, удуртукчу, хөй-ниитижи болгаш политик, Ленин, Октябрь Революциязы, Хүндүлелдиң демдээ орденнерниң кавалери, Тыва Республиканың ордени, «Шылгараңгай күш-ажыл дээш» база моолдуң «Алдан Гадас» деп медалы, «Полярная звезда» ордениниң эдилекчизи, төөгү эртемнериниң кандидады, Кызыл хоорайның хүндүлүг хамаатызы. Ооң ады «XX чүс чылда Тываның алдарлыг кижилери» деп күрүне номунче кирген.
Ол 1934 чылдың август 5-те Эрзин кожууннуң, улуг-биче хемнерге бүргеткен, аң-мең-биле байлак оран Нарын сумузунуң Өгээ-Мөрүң деп улуг ак дагның артыы эдээнге, көшкүн арат өг-бүлеге төрүттүнген. Авазы Ширжимаа Чооду бөдүүн, узак угаанныг, амыдыралга шыдамык, өг-оранының одаан өжүрбейн тудуп чораан херээжен кижилерниң бирээзи. Адазы Ширшин Чооду бодангыр тывызык, ажылгыр, ус-шевер, дуржулгалыг аңчы чораан. Үстүү Нарынга МЧАЭ (мал-чер ажылының эштелгези) тургузукчуларының бирээзи, нам хуралдарынга үргүлчү киржир, идепкейжи чораан. Григорий Чоодуевичиниң чашкы болгаш элээди үелери ажыл-ишчи амыдыралдың нарын, бергезин ажыдып, хой бажы дозуп, ону кадарып, өрге, кодан дузактап, ачазын эдерип дииңнеп, тарбаганнап, арга-хем, бедик-чавыс даглар, чаптылып чыдар ногаан дөңгеликтер аразынга эрткен.
Ол бичиизинден тура-ла тывынгыр, сонуургак, амыдыралга херек болгу дег кандыг-ла-бир чүвени эскерип көрүп, билген турар. Угбалары, акылары: «Бо Доржу бир-ле чүвени тыпкан, сонуургаан, билген турар, анаа эвес оол-дур, улгады бергеш, чүнү кылыр, кандыг кижи болур ирги?» – деп чугаалажыр турган. Ооң ада-иезиниң берген ады Серен-Доржу, а Григорий деп атты Эрзин школазынга өөренип турда, өске Доржу деп аттыг эштеринден салчаштырбазы-биле, орус дыл башкызы берген, чонга паспорт тыпсып турар үеде ол ат ынчаар хевээр арткан. Ооң аныяк үелериниң эрткен оруктары чажыт, үе-черге эш-өөрүнден онзагай ылгалбас: школа, шериг албаны, школага башкылаашкын, 12 чыл ажыр комсомолга ажылдааны. Григорий Ширшинниң база бир уттундурбас сактыышкыны: «Комсомол мээң амыдыралымга улуг ужур-дузалыг болган. Ол меңээ шын орукту шилип алырының идей-политиктиг туруштарының школазы, оон ыңайгы амыдыралчы оруумга чугула чада болган. Аңаа өзүп, хөй-ниити ажылынга быжыгып, удуртулганың болгаш башкарылганың арга-хевирлерин шиңгээдип ап, чоннуң амыдырал-чуртталгазынга хамаарышкан нарын болгаш хөй талалыг айтырыгларны боттандырар дээш, ажылдап келгеним – мээң оруум, аксым-кежии болганынга чоргаарланып чоруур мен».
Григорий Ширшин бот-өөредилге-биле Кызылдың башкы училищезин (1957), СЭКП ТК-ның чанында партияның Дээди школазын (1964) дооскан.
Партия ажылынче шымнып кирген баштайгы чылдарындан эгелээш, ол немелде билиг чугула херек деп чүүлдү угаап, СЭКП ТК-ның чанында Ниитилел эртемнериниң академиязынга өөренип, төөгү эртемнериниң кандидады деп атты камгалап алган. Өөредилгеде кызыгаар чок, ындыг үнелиг өөредилге черин доозуп алганынга ол өөрүп, аңаа чедип алган ханы билии ажылынга канчаар-даа аажок улуг дуза, деткимче болган.
1950 чылда күш-ажылчы баштайгы базымын улус судунга секретарьлап, 1952 чылдан тура, Эрзинниң комсомол райкомунуң уштап-баштаар ажылының эргелекчизинге ажылдаан. Шериг албанын эрттирген соонда, Мөрен школазынга пионервожатыйлап, төөгү эртемин башкылаан. 1957–1967 чылдарда Эрзинниң комсомол райкомунуң бирги, ийиги секретарынга, Кызыл хооркомунуң бирги секретарынга, ВЛКСМ Тыва обкомунуң суртаал килдизиниң эргелекчизинге, секретарынга ажылдап турган.
1967 чылдан эгелеп Григорий Чоодуевич бодунуң салым-хуузун партия ажылы-биле холбаан. 1973 чылдан эгелеп 18 чыл ажыр республиканың партия организациязын удуртуп, СЭКП обкомунуң бирги секретарынга томуйлаткан. С.К. Токаның ажыл-херээн уламчылап, Тываның бүгү тала-биле сайзыралы, келир үе дээш коммунистерниң болгаш ажылчын чоннуң көргүскен идегелин, ынаныжын бүзүредип, албан-хүлээлгезин чогаадыкчы ёзу-биле көрүп, күш-шыдалын, угаан-мергежилин харам чокка берип ажылдап келген.
Тывавыстың көскү күрүне ажылдакчызы, республиканың бурунгаар хөгжүлдезинге арыг-шынчы ажыл-ижи-биле ады алдаржаан, топтуг, билдилиг удуртукчу. Амгы үеде хүндүлүг дыштанылгада-даа болза, чон-биле быжыг харылзаазын үспейн арга-сүмезин берип чоруур бүзүрелдиг сүмелекчи, хүндүткелдиг дагдыныкчы.
Хүндүлүг Григорий Чоодуевич! Силерге төрүттүнген хүнүңер-биле чылыг-чымчак байырывыс чедирбишаан, быжыг кадыкшылды, узун назынны күзеп, хей-аъдыңар, сүлде-сүзүүңер кезээде бедик болурун йөрээдивис!
И. Д. ООРЖАК,
А.С. Пушкин аттыг Национал ном саңының редактору.
Чурукту интернет четкизинден хоолгалаан.
"Шын" №58 2024 чылдың август 3
