Декабрь 22 — Энергетиктер хүнү
Декабрь 20-де Кызылдың Спутник микрорайонунуң Культура сайзырал бажыңынга Россияда Энергетиктер хүнүнге тураскааткан байырлыг хурал болуп эрткен.
1920 чылдың декабрь 22-де Россияны электрижидериниң күрүне планын (ГОЭЛРО) хүлээп алганын барымдаалап, ССРЭ-ниң Дээди Совединиң Президиумунуң Чарлыы-биле декабрь 22-ни Энергетиктер хүнү кылдыр бадылаан.
Тываның энергетика бүдүрүлгелериниң шупту төлээлери киришкен байырлыг хуралга Тыва Республиканың Баштыңы Владислав Ховалыгның мурнундан Тыва Чазактың оралакчы даргазы Олег Лукин профессионал байырлал — Энергетиктер хүнү-биле чыылганнарга байыр чедирген. Чурттуң үлетпүр-бүдүрүлге адырларын сайзырадырын дүргедеткен ГОЭЛРО планын хүлээп алганындан бээр келир чылын 105 чыл болурун ол демдеглээн.
Ол ышкаш 1921 чылдың август 13–15-те хамаарышпас күрүне кылдыр тургустунган Тыва Арат Республикага белек кылдыр Совет Эвилели 40 киловатт күчүлүг баштайгы электростанцияны ТАР-ның найысылалы Кызыл хоорайга 1925 чылда тудуп берген. Ол электри станциязы ол-ла чылын октябрь 1-де ажылдап эгелээн турган.
Ынчангаш Тываның энергетиктери келир 2025 чылда ГОЭЛРО планын хүлээп алганындан бээр 105 чылдаанын демдеглээрден аңгыда, Тыва энергетиканың тургустунганындан бээр 100 чыл болган юбилейин база эрттирер.
Ол төөгүлүг болуушкунну республика деңнелинге демдеглээр, аңаа тураскааткан хемчеглер ТР-ниң Чазааның планынче кирген деп, Олег Лукин дыңнаткан.
Тыва Арат Республика 1944 чылдың октябрь 11-де эки тура-биле Совет Эвилелиниң составынче кирген соонда, энергетика адырының сайзыралы шапкынчаан. Совет үеде Кызылдың, Хову-Аксының болгаш Ак-Довурактың чылыг-электри төптери туттунган, Саян артындан улуг энергия дамчыдар күчүлүг электри шугумнары Тываны Сибирьниң энергия системазынга кожупкан. Совет үениң Тываның энергетика сайзыралын «Тыва ГОЭЛРО» деп болур.
Ам бо хүннерде ТР-ниң Баштыңы Владислав Ховалыгның Россия Федерациязының Президентизи Владимир Путинге 2021 чылдың апрель айда тургускан дилээ-биле, федералдыг Чазак ол-ла чылын декабрь 15-те «Тыва Республиканың үлетпүр болгаш социал адырларынга инвестиция төлевилелдерин электри хандырылгазының Комплекстиг планының дугайында» айтыышкынга ат салганындан бээр 3 чыл болган. Ол комплекстиг планны ам бо хүннерде чедиишкинниг боттандырып, Ак-Сугже күчүлүг электри шугумун тудуп турар. Ак-Сугда өңнүг металлдар чыдынынга улуг даг-руда болбаазырадыр комбинат тудуун, ол ажылын электри-биле хандырары-биле чергелештир, Тожу кожууннуң Ырбан, Тоора-Хем, Ий, Адыр-Кежиг суурларны төпчүткен электри хандырылгазынче киирер. Тываның энергетиктери ол Комплекстиг планны «Тыва ГОЭЛРО-2» деп адай бергеннер.
Эрткен байырлыг хуралга ТР-ниң одалга болгаш энергетика сайыды Эдуард Куулар база байыр чедирген.
Чымыштыг боорда, чонну болгаш экономиканы, социал адырны чылыг болгаш чырык-биле чайның изиинде-даа, кыштың соогунда-даа хандырып чоруур энергетиктерниң аразындан эртип бар чыдар 2024 чылда күш-ажылга шылгарааннарны шаңнап-мактаан.
Мерген КЫРГЫС.
Авторнуң тырттырган чуруктары.
“Шын” №98 2024 чылдың декабрь 21
