Күс дүжүп, соой бээрге, одалга сезонунуң болгаш кышка белеткел дугайында чугаалажыр үе келген. Кышты чиик-чаагай ажып эрттеринге мал чеминден аңгыда, одаар чүүл база кол рольду ойнап турар.
Чамдыкта хөмүр-дашты эвээш эвес акша-төгерик-биле садып алырга, шынары кончуг багай, кыппас, азы хүлү дыка хөй, бир болза одаптарга ышталыр болгулаар. Шак мындыг таварылгада чүнү канчаар бис? Ук айтырыгны ТР-ниң Одалга болгаш энергетика яамызы мынчаар тайылбырлаан.
Хамааты кижи бүрүзү эки шынарлыг хөмүр одаар эргелиг. Бир эвес ниити стандартка дүүшпес, шынары багай хөмүр-даш садып алган болзуңарза, ук айтырыгны шиитпирлээрде ажыглаары-биле дараазында чүүлдерни сагындыраалы. Россия Федерациязының «Хереглекчиниң эргелерин камгалаар дугайында» хоойлузунуң 18-ки чүүлүнде ол дугайында айыткан. Бир эвес садып алган барааныңарда четпестер тып алган болзуңарза, шынарлыг бараан-биле солуурун негээр эргеңер бар. Солууру болдунмас болза, бараан өртээ төлээн акшаңарның долу түңүн негеп алыңар.
Сагындырыг! Бараанны садып алган хүнүңерден эгелеп 15 хонук дургузунда садыгжының шынары чок бараанын эгидип болур силер. Бир эвес кандыг-бир чылдагаан-биле 15 хонук дургузунда шынары чегей барааныңарны эгитпээн болзуңарза, үстүнде айыткан хоойлу күш чок апаар.
Шынар чок бараан садып алганда, дараазында базымнарны кылыр: бирээде, бижимел билдириишкинни ийи экземпляр кылдыр белеткээр. Билдириишкинге долу адыңар болгаш харылзажыр дугаарыңарны айтыр силер.
Садып алган хүнүңерни болгаш кайыын саттынганыңарны айтырын утпаңар. Көдүрүп турар айтырыыңарның кол утказын бижиңер. Чижээлээрге, садып алган хөмүр-дажыңарның хүлү эмин эрттир көвей, аразында хөй даштыг, боктуг дээш аңгы-аңгы чылдагаанны ылавылап айтыр. Бараанны эгидип азы солуур дугайында дилээңерни тодаргай айтып калыңар. Билдириишкинни садыгжының азы хөмүр-даш складының ээзиниң адынга киирер. Ийи экземплярыңарның бирээзин дужааптар силер, а ийи дугаары силерниң холуңарга артар ужурлуг. Силерге артар экземплярга билдириишкинни хүлээп алган дугайында хол үжүүн азы билдириишкинниң дугаарын айтып каарын секретарьдан дилээр силер. Аңаа ай-хүн, ат, организацияның таңмазы турар ужурлуг. Бо дээрге силерниң билдириишкин кииргениңерниң бадыткалы-дыр. Кызыл хоорайда Калинин кудумчузунуң 11 дугаар бажыңында турар ТР-ниң Одалга болгаш энергетика яамызынче mte@tuva.ru билдириишкиниңерниң хоолгазын чорудар силер. Силерниң чоруткан хоолгаңар шынчы эвес садыгжыларга удур хемчег алыр ажылдакчыларга дузалаар ужурлуг деп Одалга яамызы сагындырып турар.
Хөмүр-дашты садып ап тура, барааныңарның шынар болгаш деңзи талазы-биле байдалын эки хынап алыңар. Бир эвес бодуңар садып ап турар барааныңарга таптыг үнелел берип, эки-багын ылгап билбес болзуңарза, ук айтырыгны сайгарып шыдаптар хире кижиден эдертип алыңар.
Одалга болгаш энергетика яамызындан аңгыда, ТР-ниң Росхереглелхайгаарал эргелелинге барып, бодуңарның эргеңерни камгалап болур силер. Бо албан чери хереглекчилерниң хомудалын сайгарар эргелиг. Шынары багай бараанны шыдашпаңар!
Айдың ОНДАР.
Буян ООРЖАКТЫҢ тырттырган чуруу.
“Шын” №36 2025 чылдың сентябрь 18