«Шын» солуннуң редакциязы юбилейлиг чылдарында чогаадыкчы мөөрейлерни эрттирери чаңчыл болган. Бо чылын редакция мугур 100 чылдаан юбилейинге тураскаадып, бижикчилериниң аразынга «Шын» солун мээң амыдыралымда» деп мөөрейни чыл эгезинде чарлаан. Ооң сорулгазы — «Шын» солуннуң Тываның хөгжүлдезинге киирген үлүг-хуузун, ат-алдарын чырыдары.
Чыл эгезинден тура «Шын» солуннуң арыннарынга мөөрейниң материалдары үндүрүлге бүрүзүнге үнгүлээн. Мөөрейге ниитизи-биле 25 автор киришкен. Олар кымнарыл дээрге: Чадаана хоорайдан Виктория Пюрюна, Красноярскыдан Елена Чатбал, Чаа-Хөлден Буян Ендан, Бай-Тайгадан Раида Күжүгет, Тес-Хемден Тамара Шинчик, Таңды кожуундан Сергей Оюн, Сүт-Хөлден Ирина Ондар, Ээрбектен Лориса Саая, Кызыл кожуундан Бараа Ичин-Норбу база Кызыл хоорайның төлээлери Раиса Ондар, Нина Серенот, Дегут Демчик, Раиса Ховалыг, Буяна Сердип, Дарья Ооржак, Серенмаа Маадыр-оол, Анчимаа Сонам, Чылбак Монгуш, Светлана Данзын-оол, Александр Шоюн, Лидия Донгак, Бичен Дондуп, Болат-оол Хомушку, Валентина Монгуш, Рада Демчик олар-дыр. Киржикчилер аразында бөдүүн бижикчилерден эгелээш, сураглыг журналистерге чедир бар болганы онзагай. Олар шупту мөөрейниң негелделеринге дүүштүр ажылдарын редакцияже чоруткан, чамдыктары боттары-даа эккеп бергилээн.
Мөөрейни ийи аңгы номинацияга чарлаан: «Мээң ук-салгалым дугайында «Шын» солунда», "Шын» солун-биле холбашкан сактыышкын". Бижээн ажылдарның хөй кезии солун-биле холбашкан сактыышкыннар болган. Авторлар колдуунда-ла бичии үелерин сактып, ада-иезиниң «Шын» солунга ынаан, ооң ачызында номчуп, бижип өөренип алганын бижип турар. Дыка хөй ажылдарның утказы дөмейлежип, чаңгыс аайланы-даа бергилээн. Чамдык авторлар «Шын» солунга ажылдап чораан өгбелерин төөгүп бижип турар. Чижээ, Виктория Пюрюна ачазының кады төрээн дуңмазы «Шын» солуннуң баштайгы кол редакторларының бирээзи чораан Николай Кочааевич Таваа-Самбуунуң допчу намдарын төөгүп бижээн. Январь айда мөөрейни чарлаптарга-ла, Виктория Кууларовнаның чагаазы бир дугаар келгенин база айтыр апаар.
Мөөрейге келген ажылдарның аразында дыка солун чүүлдер база бар. Чижээ, Мөңгүн-Тайгадан Буяна Сердип «Шын» солуннуң ачызында ийи өгбезиниң тыпчып алганын бижип турар. Ол чүүлдү номчукчулар улуг сонуургал-биле номчаан. А Елена Чатбалдың «Баштайгы чүктешким» деп чүүлүнде бичии кыстың эртем-билиг чедип алыр дээш, "Шын" солунну барбазынга суп алгаш, школа чедир аян-чорук кылып чорааны кижиниң караанга чуруттунуп келир чаптанчыг.
Раиса Ховалыг, Лориса Саая, Раиса Ондар, Сергей Оюн «Шын» солун-биле сырый харылзаазын, ооң арыннарынга чеже-чеже чүүлдери үнгүлээнин таныштырып турар. Чижээ, Раиса Ондар ооң кижи болуп хевирлеттинеринге «Шынның» улуг салдарлыг болганын бижип турар. А Раиса Ховалыг «Солунумдан үлегер ап» деп чүүлүнде почтачылап ажылдап тургаш, сураглыг чогаалчылар-биле, ылаңгыя Степан Сарыг-оол база ооң өөнүң ишти Мария Давыдовна-биле, чоок харылзажып чораан дугайында чылыг сактыышкыннарын бижээн.
Валентина Монгуштуң «Шын» солунну «сразу» менче сунувут» деп чүүлүнүң эгези безин номчукчунуң сонуургалын оттуруптар. Валентина Бегзиевнаның 1950 ажыг чылдарда почтачы кырган-ачазы, Сразу дарганың дугайында солун сактыышкыннарын чаңгыс тын-биле номчуп болур.
Буян Енданның «Шын» солунга тураскааткан шүлүктээн одуруглары ылгалып турар, ол ооң ёзулуг чогаадыкчы чоруун көргүзүп турар. Амгы чурагайлыг сайзыраңгай үеде ынак солуну-биле харылзаазын үспээнин ол шүлүглей бижээни бир онзагай:
Сырып аргаан ээремчигей дузаа-даа дег,
Сайзыралдың четкизинге туттурза-даа,
Саазында чыскаап парлаан арыннарың
Шылырадыр ажып көрүп, номчуп чор мен.
Хүлбүс аткан одарындан аңчы эрниң
Хүннүң аңнаар дээни дег, үргүлчү-ле
Делегейниң четкизинде «Шыным» сени
Телефондан үргүлчү-ле көре бээр мен…
Мөөрейге хоочун журналистерниң база киришкени ооң эрге-байдалын бедиткен. «Тыва» КТРК-ның хоочун журналистери Светлана Данзын-оол, Лидия Донгак олар кады ажылдап чораан коллегаларын, сураглыг чогаалчылар болгаш солунчулар-биле найыралын төөгүлүг сактыышкыннарында киирген. Парлалганың хоочуну Александр Шоюн школачы чылдарындан эгелээш, сургуул үелеринде «Шын» солун-биле чарылбаанын, сөөлүнде барып солуннуң кол редакторунга чедир ажылдаанын чоргаарал-биле бижип турар.
«Шын» солунга корректорлап ажылдап чораан, амгы үеде Ээрбек суурнуң хүндүлүг чурттакчызы Бичен Дондуп 1970 чылдарның эгезинде солунчунуң ажыл-ижин тодаргайы-биле чырыткан. Бичен Даржаевнаның «Тыва чоннуң чоргааралы» деп аттыг үнген чүүлү төөгүлүг чуруктар-биле каастаттынганы номчукчуларга сонуурганчыг болган боор.
Эң-не улуг назылыг киржикчи — Кызыл хоорайдан 85 харлыг Анчимаа Сонам. Анчимаа Иргитовнаның «Номчуп өөренип алганым» деп чүүлү кыска-даа болза, бичии дуңмазы оол-биле «ЫШЫН» деп үжүглеп номчуп турганы эң-не чаптанчыг, каттырынчыг болган.
Мөөрейниң негелделериниң бирээзи «Шынның» социал четкиге парлаттынган мөөрей материалдарынга хөй «чүрек» (лайк) басканын, чеже кижи номчаанын жюриниң барымдаалап көөрү болган. Аңаа эң-не хөй «чүректи» Буян Енданның «Тының быжыг, сорууң күштүг, солунум «Шын!» деп шүлүк одуруглары тергиидээн — 40, Елена Чатбалдың «Баштайгы чүктешким» деп чүүлү — 38, Дегут Демчиктиң «Быттап» номчуурларның бирээзи мен» деп чүүлү 23 «чүректи» алган. Номчукчуларның салган «чүректери» киржикчилерниң ажылдарынга немелде баллдарны берген.
Мөөрейниң жюри кежигүннеринге тиилекчилерни илередири нарын ажыл болган. Ынчалза-даа ажылдар аразындан утка-шынар талазы-биле эң-не солун, номчуштуг база төөгүлүг, солун сактыышкыннар бижээн авторларны илередип үндүрерин кызыттывыс.
«Мээң ук-салгалым дугайында «Шын» солунда» деп номинацияның тиилекчилери:
- бирги черде — Буяна Сердиптиң «Күзээнин чедер, сураанын тывар» деп чүүлү;
- ийиги черде — Раиса Ховалыгның «Солунумдан үлегер ап» деп чүүлү;
- үшкү черде — Виктория Пюрюнаның «Юбилейлер-биле байлак чыл» деп чүүлү.
«Шын» солун-биле холбашкан сактыышкын» деп номинацияның тиилекчилери:
- бирги черде — Елена Чатбалдың «Баштайгы чүктешким»;
- ийиги черде — Валентина Монгуштуң «Шын» солунну «сразу» менче сунувут»;
- үшкү черде — Анчимаа Сонамның «Номчуп өөренип алганым».
Чаа-Хөлден идепкейлиг бижикчивис Буян Ендан «Тының быжыг, сорууң күштүг» деп шүлүглели дээш тускай шаңналга төлептиг болган.
Мөөрейниң шупту киржикчилеринге четтиргенивисти илеретпишаан, «Шынның» шынчы өңнүктери деп атка төлептиг силер деп чоргаарал-биле адаар-дыр бис.
Алдынай СОЯН, жюри кежигүнү.
2025 чылдың август 28 “Шын” №33