«Кижи болуру чажындан, аът болуру кулунундан» деп тыва улустуң үлегер домааның утказы ханы. Үлегер домакка үндезилеп алгаш, бистиң өгбелеривис ажы-төлүн төлептиг мөзү-бүдүштүг кижилер кылдыр кижизидип чораан.
Чаш төлдү бичиизинден эгелеп эки чаңга доруктуруп өстүрерге, ол бүгү назынында мөзүлүг кижи болур дээрзи частырыг болбас. Шак ындыг бодал-биле Зинаида Серен-Чимит «Өске орандан оол» деп фэнтези жанрынга бижиттинген чогаалының кол маадыры Хүнчүгешти болгаш ону долгандыр турар эш-өөрүн бир-мөзүлеш кылдыр чуруп көргүскен. Хүнчүгештиң эки мөзү-бүдүштүг төл болуп хевирлеттинеринге ооң ада-иези салдарлыг болуп турар. (Ада-иезиниң төөгүзүн «Хуулгаазын ак аъттыг кыс» деп фэнтези тоожузундан номчуп болур. Чогаал ам-даа хөй кезектерлиг болур деп даап бодап тур бис. Чүге дээрге чогаалдың кол маадырларының ужуралдарын ам-даа немеп болур.)
Зинаида Серен-Чимит уругларга «Өске орандан оол» деп тоожуда чаа өртемчейни ажыдып, оларны күш-ажылга ынак, найыралга шынчы, мораль талазы-биле арыг, аажы-чаңы чараш, туружу быжыг, бергелерге торулбас, тенек-муңгак, чалгаа болгаш өжеш-дедир болбазынга кижизидип, билиишкинни болгаш угаадыышкынны берип турар деп түңнелге келдивис. Тоожунуң кол маадырлары Хүнчүгеш болгаш Чойганны хензиг чаштар чаптаар, номчуксаар, өттүнүксээр кылдыр бижээн. Чогаалчы бичии чаштарның делегейин кончуг эки билир болгаш назы-хар аайы-биле оларга тааржыр кылдыр чогаалды бижээни тускай. Чогаалчының тоожузу сөс-домааның бөдүүнү болгаш чедингири-биле онзаланып турар.
Бойдус. Кайгамчыктыг чуртталганың, төрээн чурттуң каас-чараш чурумалы. Кижи – бойдустуң төлү деп чугаалап турары база, анаа эвес. Бойдус чок болза, кижилерниң чер кырынга амыдыраары берге. Бойдус кижиниң иези-биле дөмей. Бо теманы Зинаида Салчаковна «Көстүк», «Анаит» деп эгелеринде тода көргүзүп, бойдустуң чаяап кааны эм оъттарының хуулгаазын күжүн чырытканы база онзагай. «… Ол байлак оранның чурттакчылары бойдузунга дыка ынак, хүндүлээр, хумагалаар, бүгү амыдыралы бойдуста…».
Сайлык ОЛЧАТ-ООЛ, төрээн дыл болгаш литература башкызы.
Ак-Довурак хоорай.
“Шын” №79 2023 чылдың октябрь 18
