Август 16-да Культураның болгаш дыштанылганың Гастелло аттыг национал парыгынга Делегейниң биче буурай үндезин чоннарының хүнүнге болгаш Тыва Республика хүнүнге тураскааткан фестиваль болуп эрткен. Парктың төп шөлчүгежинде кижи бажы кизирт. Ында тожуларның чадырларын, Мөңгүн-Тайганың тиккен өөн болгаш Эрзинниң бичии хемчээлдиг чаптанчыг өөн улус кымыскаяктар дег үглеп-ле турар. Тожу тывалары деп адаарывыс биче буурай чоннуң чаңчылчаан ажыл-агыйының делгелгезин база майгыннар долдур салган. Ында черле чүнү чок дээр: өлүк-кеш, алгыдан, торгудан даараан идик-хеп, чептен эшкен өг курлары, челе-хөне, сарлык дүгүнден аргаан чылыг уктар, ширтектер, кыс кижиниң каасталгалары, тостан кылган эдилелдер, ыяшта сиилбээн чуруктар, кат-чимис, эм оъттар, ак чемнер дээш-ле чок-ла чүве чок.
Сценада Тожу, Тере-Хөл, Эрзин, Мөңгүн-Тайга кожууннарның бот-тывынгыр коллективтери-биле каттышкан ТР-ниң ат-сураглыг артистериниң концердин көргүскен. Аңаа адыш часкаашкыннары диңмиттелип, көрүкчүлер таарзынган ырызынга сыгыржып, тепсенип тургаш, часкап турду. Танцылаар кижи танцылаан, сцена мурнунче халып баргаш, чоогундан тырттырып ап турар-даа улус бар. Кижи бүрүзү хостуг, сагыш-сеткил байырымныг.
Концерт төнер чоокшулап турда, сценаже ТР-ниң Националдар херектериниң талазы-биле агентилелдиң удуртукчузунуң хүлээлгезин күүседип турар Арслан Калзан үнүп келгеш, тожу тываларының чаңчылчаан ажыл-агыйын, культуразын, ёзу-чаңчылдарын сайзырадырынга, иви малдың баш санын өстүреринге киирип чоруур үлүг-хуузу дээш хүндүлел бижиктерни көдээ ажыл-агый, культура, өөредилге, экономика адырларынга шылгарааннарга: Светлана Бараанга, Аркадий Бичемейге, Надежда Бичемейге, Диана Идамга, Николай Назынга, Чингис Ондарга, Адыгжы Сааяга, Эра Канданга, Айлана Севекке, Екатерина Севекке, Михаил Сувакка, Антон Чылбогашка тывыскан. База биче буурай чоннарның чаңчылдарын кадагалап арттырып, культуразын сайзырадып чорууру дээш «Пор-Бажың» ансамблинге, Мөген-Бүрен ортумак школазынга, ол ышкаш Байлакай Балдырга, Адар-оол Дамбый-оолга, Омак Доштуг-оолга, Долаана Иргитке, Отчугаш Күжүгетке, Аяна Ламага, Борбаана Ламадорга, Юбилян Лойгуга, Анна Самбага, Варвара Самбайлыкка, Ирина Хүрлүкке, Имажан Базырга, Буянды Назынга, Альмира Сендиге өөрүп четтиргенин илереткен.
«Өдүген» общиназының тиккен чадырындан сонуургактар черле үзүлбес болду. Кире бээрге-ле, дөрде кештерден кылган чадыглар, ханаларда аскан өлүк-кештер, кештен кылган хап-сава, эм оъттар, тостан кылган кавай кижи бүрүзүнүң кичээнгейинде. Ооң иштинде Надежда Дугур аалчыларын уткуп-хүлээп, тайылбыр ажылын чорудуп, күзелдиг улусту чурукка тырттырып берип, чай-ла чок ажаанзыраан.
Өг артында хөлегеде кажык-биле оюннарда сонуургактар мөөрейлешкен, өгнүң мурнуу чарыында кылымал аътты шалбалаарынга оолдар боттарын көргүскен, а чанында сценадан аян ырлар куттулуп турар.
План ёзугаар көрдүнген концерт соонда «ажык микрофонну» чарлаптарга, күзелдиг улус үнүп, сеткилиниң ханызындан боттарының салым-чаяанын чыылган чонга бараалгадып турган.
Фестиваль чүгле байырлалдың маадырларынга эвес, а найысылалдың чурттакчыларынга болгаш аалчыларынга солун болган.
Идегел МОНГУШ.
Буян Ооржактың тырттырган чуруктары.
“Шын” №32 2025 чылдың август 21
