“Элээр чоруктуң девискээри” деп чарлаттынган чурттакчылыг черлерни деткиир деп, Тыва Республиканың Баштыңы Владислав Ховалыг Дээди Хуралга кыйгырыынга шиитпирни хүлээп алган. Ол дээрге-ле аңаа хамаарыштыр сумулар аразынга мөөрейни чарлааны-дыр. Ооң кол сорулгазы — бар-ла аргаларны ажыглап тургаш, хоойлуга удур арага садып турар черлерни узуткап, арагаже сундугуп чоруур кижилерни ол байдалдан үндүр тыртып, дузалажыры болур. Аңаа тиилекчи болган суму 2022 чылдың төнчүзүнде бодунуң девискээринге чаагайжыдылга кылып алыры-биле азы суурнуң сайзыралынга ажыглаары-биле 1 миллион рубльди шаңнал кылдыр алыр.
Чыл эгезинден тура республиканың суурлары, сумулары төлевилелге киржип, боттарын “Элээр чоруктуң девискээри” кылдыр чарланып, чогуур хемчеглерни чорудуп эгелей берген.
Апрель 20-ниң хүнүнде Каа-Хем кожууннуң Суг-Бажы суурунуң “Эзирлерниң уязы” спорт өргээзинге элээр чорукту суртаалдаан "төгерик стол" болуп эрткен. Аңаа Тыва Республиканың аныяктар ажыл-агыйының талазы-биле агентилелдиң директорунуң оралакчызы Сайзанак Одушпаяк, Каа-Хем кожууннуң чагырга даргазының социал политика талазы-биле оралакчызы Айлана Уванзай, “Сүбедей” аттыг аныяктар агымының тургузукчузу болгаш удуртукчузу Шолбан Иргит, гинеколог эмчи Айлана Сынаа, ыраажы Ишкин оглу, спортсменнер, журналистер база визажистер киришкен. Оон ыңай “Элээр чоруктуң девискээри” төлевилелдиң деткикчилери болур чон болгаш янзы-бүрү чылдагааннар-биле профилактиктиг учётта турар улус база келген.
Лама башкы Шолбан Иргит он чыл бурунгаар Индиядан келгеш, сарыг шажын өөредиин аныяктар аразынга нептередип, “Сүбедей” аныяктар агымын тургузуп, Тывада болгаш Россияның аңгы-аңгы булуңнарында өөренип, ажылдап чоруурларны хаара туткан. "Төгерик столга" ол келгеш, араганы ижерге, 6 хоразының дугайында тайылбырлаан. Оон ыңай генин сагыл хүлээнип алырын сүмелээн. Бир эвес сумудан 100 хире кижи сагылдыг болур чүве болза, кончуг эки. Күзелдиг улусту ооң өөреникчизи, Суг-Бажы суурнуң чурттакчызы, Россияның бокска спорт мастери Начын Чамбалдоо таварыштыр башкы-биле харылзажып болурун сүмелээн.
Хемчегге келген кижи бүрүзү бодунуң амыдыралында арага-биле канчаар тулчуп, тиилеп үнгенин чонга ажык чугаалап турган. Ыраажы Ишкин оглу 10 чыл иштинде арага ишпейн чоруурун чугаалаан. Кажан кижи үргүлчү ырлап чоруур болза, сагыш-сеткилге муңгаралдар белен-селен турбас, омак-хөглүг чоруур дээрзин ол чугаалааш, чонну элээр ырлажып чоруурунче кыйгырган.
Гинеколог эмчи Айлана Сынаа ие кижиниң организминге араганың кайы хире хоралыын чижектер киирип тургаш, кончуг таптыг тайылбырлап берген. Эмчиниң чугаазы-биле алырга, кадыы кошкак, угаан-даа, мага-бот-даа талазы-биле дудуу ажы-төл ада-иезиниң арага ижип чораанының ужурундан төрүттүнүп турар. Ие кижи төл бүдүрер мурнунда-даа, иштиг-сааттыг-даа, эмиг эмзирип тургаш, арага-дары болгаш өске-даа хоралыг бүдүмелдер ажыглавас ужурлуг.
Келген спортчулар Начын Чамбалдоо, Артыш Комбу болгаш журналист Альмира Сенди чурттакчы чонну спорт-биле өңнүктежип, арагадан ойталап, быжыг туруштуг болурунче кыйгырган. Кадык амыдырал тударынга эң-не эки идиг бээр, быжыг туруштуг болурунга чаңчыктырар чүүл спорт деп олар санап турарлар. Эгезинде берге-даа болза, чоорту эки талалары көстүп, кижиниң күжү немежип, чаа-чаа чогаадыкчы бодалдар тыптып, ниитилелге хөй-ле эки чүүлдү кылып болур аргалыг апаар.
Суг-Бажы школазының директору сумуда бар албан черлери янзы-бүрү хемчеглерни тус-тузунда эрттирип турар дээрзин дыңнаткан. Сумунуң школа коллективи апрель 29-та өг-бүлелер аразынга спортчу хемчегни эрттирер деп белеткенип турар. Ол ышкаш уруглар сады, аныяктар, Херээженнер чөвүлели база оочур ёзугаар хемчеглерни эрттирер. Аңгы-аңгы специалистерни чалап, өөреникчилер болгаш ада-иелерге лекцияларны эрттирип турар. Арагага удур темага ада-ие хуралын болгаш класс шактарын эрттирерин кижизидилге планынче киирген. “Сумунуң бо төлевилелче кирип алганы кончуг эки болуп турар. Кандыг-даа талантылыг, эртем-билиглиг кижилер арагалап чораан түңнелинде, ат-алдарын-даа чидирер. Ынчангаш эвээш санныг тыва чон арагадан ойталап, Тываның Баштыңы Владислав Товарищтайовичиниң бо Чарлыын деткип, кижи бүрүзү өрү тыртынар болза эки” – деп, школа директору Марта Наксыл чугаалаан.
Суг-Бажы суму чагыргазының социал политика талазы-биле оралакчызы Элина Ондар чогуур специалистерни чалап, чонун чыып, шак мындыг ажыктыг хемчегни бедик деңнелге организастап эрттиргени өөрүнчүг.
Чыжыргана СААЯ.