ТӨӨГҮДЕ ХАРЫ УГДА ИЙИ ШКОЛА...
Ол-ла хүн Бай-Хаак кудумчузунда 19 дугаар школаның ажыдыышкынының соонда, Кызыл кожууннуң Сукпак суурда Тыва Республиканың улустуң башкызы Петр Морозов аттыг аграрлыг лицейниң чаа туттунган оран-савазын база ажыткан.
Ол Тывада РФ-тиң Президентизи Владимир Путинниң эгелээни “Өөредилге” национал төлевилел-биле туттунган 6 дугаар школа болур. Тываның төөгүзүнде хары угда ийи школаның ажыттынып турары бир дугаар таварылга. Ийи школаның кайызы-даа 825 олуттуг.
Аграрлыг лицейниң чаа оран-савазын өөредилге эгелээринге бүрүнү-биле белеткээн. Кабинеттерде мебельди киирген, физика, химия, биология лабораторияларын тургускан, хуралдаар болгаш спорт залдары база белен. Школаны долгандыр девискээрни база чаагайжыткан.
Аграрлыг лицейге класс бүрүзүнге-ле 25 өөреникчилиг 33 класс ажыттынар. Чоорту класс бүрүзүнге кижи санын 30 чедир көвүдеткеш, класстар санын 44 чедир немээр сорулгалыг. Аңаа 1320 уруг өөренип болур апаар. Ол ышкаш кадыы кызыгаарлыг уругларга инклюзивтиг өөредилге-биле база өөренир аргалыг.
Тываның Баштыңы Владислав Ховалыг Аграрлыг лицейниң чаа оран-савазын ажыдып тура, республикада өске-даа өөредилге черлериниң тудуглары уламчылап турарын сагындырган:
“План ёзугаар өске-даа школаларның тудуглары уламчылап турар: ыраккы Мөңгүн-Тайга кожууннуң Кызыл-Хаяда, Чадаанада, Улуг-Хем, Таңды кожууннарда база хоорайжыткан Каа-Хем суурда. Шак ынчаар бис 7 муң өөреникчиге өөренир олуттарны тургузар бис. Школаларда өөреникчилерниң сыңышпайн турарын шиитпирлээр дугайында Президентиниң салган сорулгазын Тыва күүседип четтигип турар деп санаар мен. Ооң соонда федералдыг төп национал төлевилелдер боттандырылгазынга бистиң республиканы ам-даа улаштыр деткиир деп санаар-дыр мен” – деп, Тываның Баштыңы чугаалаан.
Аграрлыг лицей-интернаттың директорунуң өөредилге болгаш кижизидилге талазы-биле оралакчызы Любовь Карыманың чугаалап турары-биле алырга, уругларны оочур аайы-биле чаа оран-саваже көжүрер. Баштай 1-ден 8 класстарны, ооң соонда 9, 10, 11 класстарны. Чүге дээрге 9, 10, 11 класстар шылгалдалар дужаарынга белеткенип турарлар. Ынчангаш боттарының төрээн школазынга оларга эптиг.
“Хары угда ийи-даа класс күш-культура кичээлин эрттирип болур шак мындыг улуг залдыг делгем школалыг болур, шагдан тура бодап чораан күзеливис бүткенинге аажок өөрүп тур бис. Класс бүрүзүнде кичээл эрттиреринге эргежок чугула амгы үениң дериг-херекселдери бар. Бистиң лицей бойдус эртем угланыышкыны-биле ажылдап турар. Чаа школаның ачызында немей технологтуг угланыышкынны ажыдар сорулгалыг бис. Ол ышкаш маңаа медицина класстарын база ажыдар арга бар. Ону боттандырар дээш, республиканың Медицина колледжизи-биле чарып алган керээвис база бар” – деп, Любовь Карыма чугаалаан.
Тываның Чазааның Үрер хөгжүм оркестриниң солизи Белек Бавуу ук школада хөгжүм башкылап ажылдап турар. Ийи чаа фортепиано, скрипкалар, труба, флейта, балалайка, домбра дээш оон-даа өске хөгжүм херекселдери-биле кабинетти чүмнээн дээрзин ол демдеглээн. Башкылаары аңаа база бир чаа, солун ажыл-үүле болганын хөгжүмчү чугаалады:
«Бодумнуң канчаар ырлап эгелеп турганымны бо-ла сактып келир-дир мен. Ынчангаш башкылаары канчаар-даа аажок улуг харыысалга. Башкылай бээр мен деп чүүл сагыжымга-даа турбаан. Өөреникчилерге делегей культуразы, алдарлыг композиторлар дугайында чугаалап берип турар мен. Бистиң өөренип турган школаларывыска бодаарга, чаа шагның школалары эки дериттинген болгаш чурагайлыг технологияларны ажыглап турар-дыр».
Күш-ажыл кичээлинде уруглар аъш-чем белеткээр, быжар, даараар, аргыттынар дээш оон-даа өске бажың ажылдарын шиңгээдип, боттарының билиглерин улам ханыладып, ажыл-агый кылырының чаа-чаа аргаларынга өөренип алыр аргалыг. Оон аңгыда, чурулга кабинединде мольберттер уран чурулгага сонуургалдыгларны сайзырадырынга белен.
«Улуг, делгем, чырык школа меңээ дыка аянныг-дыр. Чаңгыс классчыларым-биле коридорга кылаштаар, парталарга олурар, чуруттунарын четтикпейн манап тур мен»– деп, аграрлыг лицейниң өөреникчизи Виктория Саая чугаалаан.
Чаа оран-савага Сукпак школазының 74 башкызы ажылдаар. Ол дээрге башкыларның чүгле чартыы-дыр. Чаа школага ажылдаар күзелдиг кандыг-даа башкы келгеш, Өөредилге яамызының кадрлар килдизинге билдириишкинни киирип болур.
Бодунуң ээлчээнде Аграрлыг лицейниң чаа оран-савазы Сукпак школазында өөреникчилерниң сыңышпайн турарын эвээжедир дээрзин суурнуң чагыргазы демдеглээн. Чүге дээрге хөй-ле өөреникчилер чаа оран-саваже ырактан өөренип турар. Оларны аай-дедир тодаргай маршруттуг 6 автобус чедирип турар.
Төлевилел ёзугаар объектини 2024 чылдың декабрьда дужаар турган. Ынчалза-даа регионалдыг Чазактың деткимчезиниң ачызында тудугну 1 чыл элээн каш ай эрте доозупкан.
Чыжыргана СААЯ.
Буян Ооржактың тырттырган чуруктары.
«Шын» №20 2024 чылдың март 16
