Тываның национал музейи 2024 чылда май 13-түң хүнүнде 95 харлаан юбилейин эрттирер. 1929 чылдан эгелеп музей Тываның төөгүзүнге хамаарышкан янзы-бүрү коллекцияларны чыып, шыгжап, шинчилеп келген.
Ооң-биле чергелештир музейниң ажылдакчылары Тываның бойдузунуң, аң-меңиниң болгаш ооң девискээринде чурттап чоруур чоннарының төөгүзүн хумагалыг шыгжап, шинчилеп чоруурун демдеглевес аргавыс чок. Оларның бирээзи Валерия Донгак музейде 30 чыл дургузунда аңгы-аңгы килдистерде үре-түңнелдиг, шудургу ажыл-ижин бо хүнге чедир көргүзүп чоруур. Ол шыгжамыр килдизинден эгелээш туризм болгаш чер-чурт шинчилел килдизиниң методизинге чедир ажылдап чоруур хоочунувус. Музейниң юбилейлиг чылы-биле чергелештир Валерия Чаш-ооловна мугур харын демдеглеп, кады ажылдап чоруур эш-өөрүнге, аныяк салгалдарга арга-дуржулгазын дамчыдып, коллективтиң профэвилелиниң удуртулгазын 4 чылдың дургузунда хаара тудуп чоруур.
Валерия Донгак 1964 чылдың март 22-де Өвүр кожууннуң Саглы сумузунга төрүттүнгеш, Саглы ортумак школазын 1982 чылда дооскан. 1982–1985 чылдарда Кызылдың башкы училищезин чедиишкинниг дооскаш, күш-ажыл болгаш черчения башкызы деп мергежилди чедип алган. Ооң баштайгы ажылчын базымнары Таңдының Кызыл-Арыг суурнуң дузалал школазынга күш-ажыл болгаш черчение башкызы кылдыр эгелээн. Оон ыңай Валерия Донгак Өвүрнүң Саглы, Улуг-Хемниң Чааты ортумак школаларынга бичии чаштарны кижизидип, башкылап ажылдап чораан.
Валерия Чаш-ооловна 3 чараш кыстың авазы болгаш 5 уйнуктуң кырган-авазы. Ажы-төлү республиканың аңгы-аңгы албан черлеринде ажылдап чоруур дээди эртемниг специалистер. Бо өг-бүле республиканың үлегерлиг, чогаадыкчы ажыл-ишчи өг-бүлелериниң бирээзинге хамааржыр. Өөнүң ээзи Кызыл-оол Амбар-оолович республиканың школа музейлерин шын дериир талазы-биле болгаш өске-даа айтырыгларга дузаны чедирер ажылдарны кылып чоруур. Донгактарның өг-бүлези 2018 чылда «Шынчы чоруктуң болгаш ынакшылдың» хөрек демдээнге төлептиг болганнар.
Валерия Донгак 1994 чылдан эгелээш Тыва Республиканың национал музейинге ажылдап эгелээн. Ол школачы чылдарындан эгелеп «Чалыы чурт шинчилекчизи» деп бөлгүмнүң кежигүнү турган болгаш, музей ажылы-биле таныш. Валерия Чаш-ооловна ханы билиглиг, бедик дуржулгалыг экскурсоводтарның болгаш экспозиционерлерниң бирээзи. «Төнчү чок делегейлиг куштар», «Күштүг кылдыр төрүттүнгеннер», «Бойдус биле тудуш», «Тыва – Азия төвүнүң эртинези», «Ховунуң ажык-дузазы болгаш экологиязы», «Хову – көшкүн амыдыралдың дөзү» болгаш оон-даа өске түр үениң-даа, доктаамал-даа делгелгелер ооң шудургу киржилгези-биле музейниң делгелге залдарында дериттинген.
Валерия Донгактың ажыл-ижи, амыдыралы чаңгыс черге черле турбас. Ол ону доктаамал сайзырадып, эртем-билиин бедидип, арга-дуржулгазы-биле үлежип чоруур. 2004 чылда ТывКУ-нуң агрономия, 2017 чылда Улан-Удэниң культура академиязының музеология салбырларын дооскан. Ам бо хүнде ТывКУ-нуң аспирантызы болуп, бойдустуң курлавырларындан кылган чемишчидилгелиг «Агро+» дээр бүдүмелдиң Тывада тарымал кат-чимистиг ыяштарынга дээштиг болурун шинчилеп турар.
Ол 38 эртем ажылының автору. Ооң ажылдары янзы-бүрү эртем-шинчилел чыындыларында болгаш сеткүүлдерде, Бүгү-россия база республика деңнелдиг конференцияларның материалдарында үндүр парлаттынган.
Валерия Донгак хөй-ниитиниң ажылындан база чыдып калбаан. Ол 1999 чылдан эгелеп бо хүннерге чедир Кызыл хоорайның соңгулда девискээр комиссиязының кежигүнү, оралакчы даргазы болуп идепкейлиг болгаш бедик деңнелдиг ажылдап чоруур.
Эки ажыл-ижиниң түңнелдери-биле бедик шаңналдарны хөйү-биле ап чоруур. Ол ТР-ниң Культура, Өөредилге, Культура болгаш информастыг политика яамыларының, Россияның профэвиледер чөвүлелиниң болгаш хөй-хөй ортумак өөредилге черлериниң хүндүлел бижиктериниң база «Уран чүүлдүң тергиини», «Музей ажылының сайзыралы болгаш киирилдези» деп хөрек демдектериниң эдилекчизи. Ол ышкаш Тываның Чазааның, Тываның Дээди Хуралының хүндүлел бижиктери-биле шаңнаткан.
Коллегавыс Валерия Чаш-ооловна Национал музейниң коллективиниң шудургу ажыл-ишчи болгаш чараш мөзү шынарлыг, биче сеткилдиг ажылдакчызы, аныяк-өскенниң үлегерлиг дагдыныкчызы.
Шолбана МОНГУШ,
Национал музейниң төөгү килдизиниң методизи.
«Шын» №34 2024 чылдың май 8
