100 чыл бурунгаар 1924 чылдың январь 21-де Октябрьның социалистиг улуг революциязының баштыңчызы Совет Эвилелиниң коммунистиг партиязының тургузукчузу, Совет социалистиг күрүнениң үндезилекчизи, бүгү делегейниң ажылчы чоннарының башкызы Владимир Ильич Ленин мөчээн.
Россияның коммунистиг партиязының Төп комитеди маңаа хамаарыштыр Россияның чонунга Кыйгырыгны үндүрген. Ында В.И.Ленинниң өлүм чок өндүр өөредиин, номналын база үре-түңнелдиг ажыл-чорудулгазын улуу-биле үнелээн. Ооң ачызында амгы Россия делегейде эң сайзыраңгай экономика, социал хөгжүлделиг чурттарның аразында. Ленинниң делегейге дарлалды, күштээшкинни бүрүн узуткаар, каяа-даа чөптүг база дең байдалды тургузар революсчу идеялары ам-даа сая-сая кижилерни хей-аът киирип турар.
Тыва чон В.И. Ленинниң амыдырал-чуртталгазының, ажыл-чорудулгазының дугайында эки билир. Аңаа хамаарылганы кызыгаар чок хүндүткелди база өөрүп четтириишкинни, сагыш-сеткилдиң, иштики хөөннүң илерээшкинин тыва чогаалчыларның дараазында шүлүктеринден эскерип болур.
С. ПЮРБЮ
Ленинниң соруу-биле
Ленинниң өлбес чүрээ чүрек болган,
Ленинниң соруу-биле хей-аът кирген,
Чүткүлүвүс артка-бертке муңгашталбас,
Чүглүг куш дег, далдарал чок эрес чон бис.
Өрге безин ында-хаая куураш кынныр.
Өлүг, кургаг ховуларны диргискен бис.
Хөлбеңейнип, шөлдү долдур шилирешкен
Хөрек ашкан бедик тараа өстүрген бис.
Элик-хүлбүс кокпа чазаан, хойбас күштүг
Саян, Таңды тайгаларын оттурган бис.
Эзим эдээн чечектер дег, каастап шимээн
Чалыы хоорай — Хову-Аксын тургускан бис.
Ленинниң күзелдерин боттандырган,
Ленинниң чагыгларын дүрүм кылган,
Шыдалывыс мөңге чалыы, узуп төтпес,
Чыргалывыс часкы хүн дег, чоргаар чон бис.
Чагырга чок, дошкун, күштүг Улуг-Хемни
Чая дозуп, чаа унче аксыптар бис.
Хоорайларга, колхозтарга бараан болур
Коммунизм шынаазынче бадырар бис.
Чалгынныг куш дөгүп ажар Саян сынның
Чалымнарын чазап үттеп, ажыдар бис.
Арга-дашты диңмиредир сыгыт салып,
Атомовоз эртер хүнү ырак эвес.
Ленинниң кызыл тугун холдан салбас,
Ленинниң өөредиин чандыр баспас,
Черден туржук, дээрни безин чаартып алыр
Сестир, коргар чүвевис чок күштүг чон бис.
1959
К.-Э. КУДАЖЫ
Улуг Ленинге
Дүжүлгеде дарлакчылар тыва черге
Дүржоктанып меннип турда, ширбий шапкаш,
Араттарга аас-кежиин тыпсып берген
Авыралдыг баштыңчыга мактал ырлаал.
Кезээ шагда Ленин
Дириглерден дириг чурттаар!
Кезээ шагда Ленин
Тиилеттирбес тугувус ол!
Самдар өгнү сөөртүп алгаш, көшпес кылдыр,
Сайгылгаанныг бажың-биле мөңге солааш,
Эртемнерниң үндезинин номнап берген
Энерелдиг башкывыска алдар тудаал.
Кезээ шагда Ленин
Дириглерден дириг чурттаар!
Кезээ шагда Ленин
Тиилеттирбес тугувус ол!
Солаңгылаан келир өй дээш демиселге
Совет чоннуң оруун айтып, баштап орар.
Коммунистиг улуг намны тургускаштың,
Хостал берген өгбевиске йөрээл салыыл.
Кезээ шагда Ленин
Дириглерден дириг чурттаар!
Кезээ шагда Ленин
Тиилеттирбес тугувус ол!
1960
С. САРЫГ-ООЛ
Ленинге алдар
Чаагай, улуг аас-кежии, чуртталганың
Чаяачызы — Ленинниң херел чырыы
Өртемчейге секун-минут бүрүзүнде
Өөрүшкү, байырлалды шаңнап турар:
Эрзин, Тестен, Каргы, Саглы бажы чедир
Эрээн шокар сүрүг шыпкан ховуларда
Хөглүг-омак кадарчылар — чылгычылар
Хөөмейлеп ырлажып тур, өөрүп тур.
Балгазындан Барлык чедир чапты берген
Байлак-чимис хөрзүннерлиг шынааларның,
Далай-хөл дег, дүжүдүнде эштип турар
Тараачын чон ыр-шоору диңмиттелди.
Каа-Хем бажы, Бии-Хем бажы хөлдер, хемнер,
Хайыракан, аң-мең турлаа сыннарында
Алдын, мөңгүн, демир казар дагжыларның,
Аңчы, бызаң, артельчилер ыры долду.
Ыглаар-сыктаар муңгаралды, түрегделди
Ырлаар, хөглээр өөрүшкүге солуп берген,
Изиг чүрек, ынак ада — чырык херел
Ленинге тыва чондан алдар, мактал!
1973
“Шын” №3 2024 чылдың январь 17
