| САКТЫЫШКЫН |
Алевтина Март-ооловна Шыраптың (Доспан) ат-сураан дыңнаваан улус бистиң Улуг-Хем кожуунда чок дизе, чазыг болбас боор. Ынчалза-даа амыдыралдың эртип келген кокпазынче хая көрүп, Алевтина Март-ооловнаның чурттап эрткен оруунче эргип, сактыышкынны кылыылыңар. Ол Улуг-Хем кожууннуң Арыг-Бажы сумузунга 1966 чылдың сентябрь 25-те ажылчын, хөй ажы-төлдүг өг-бүлеге төрүттүнген. Арыг-Бажы ортумак школазын эки өөредилгелиг дооскаш, Кызылдың башкы институдун чедиишкинниг дооскаш, Шагаан-Арыг хоорайның № 8 профессионал училищезинге төөгү башкызы, а 1992 чылдан тура Арыг-Бажы ортумак школазынга директорнуң класстан дашкаар оралакчызы болбушаан, орус дыл чогаал башкылап ажылдап чораан.
2007 чылдан тура амыдыралының, өг-бүлезиниң аайы-биле Шагаан-Арыгның «Солнышко» уруглар садынга кижизидикчи башкы болуп ажылдаан. 2011 чылда кожууннуң өг-бүле социал хандырылга төвүнге база катай Арыг-Бажы суму чагыргазының социал ажылдакчызынга ажылдап, харыысалгазын көргүзүп, шудургу ажылдаан.
Амгы үеде Арыг-Бажы сумузунуң хоочуннар чөвүлелин удуртуп, хөй- ниити ажылын салбайн, суурнуң идепкейжи чурттакчыларының «Деткимче» деп Тускай шериг операциязының киржикчилеринге дузаламчы көргүзер шимчээшкининиң идекпейжилериниң бирээзи болуп, дайынчыларга чылыг хептерни аргып, даарап чорудуп турарлар. Хөй ниити ажылындан аңгыда, Алевтина Март-ооловна хостуг үезинде чогаал, шүлүктер бижиир сонуургалдыг. «Уйгу чок Улуг-Хем» чечен чогаал каттыжыышкынының идепкейлиг кежигүнү болуп, «Улуг-Хем» сеткүүлүнге болгаш өске-даа солуннарга бодунуң чогааткан шүлүктерин парладып турар. Алевтина Март- ооловна аныяандан шүлүк бижип эгелээн. Шүлүктериниң баштайгылары Тываның аңгы-аңгы булуңнарында чурттап чоруур, янзы-бүрү мергежилдиг чаңгыс чер чурттугларынга, өскен-төрээн суурунга, салым-чаяанныг, эрес-кежээ салгалдарынга ынакшылын, чоргааралын илереткен «Сеткил сөңүн – черимге, сеткил каазын – чонумга» деп чыынды шүлүктер номунга 2019 чылда үнген. Чыындыже шүлүкчү чаңгыс чер чурттугларының ажыл-ишке, уран чүүлге, спортка чедиишкиннерин алгап база ада-иезинге, кады төрээннеринге ынакшылын, чоргааралын илереткен 20 ажыг шүлүктери кирген. Ажыл-ишчи, уран-чечен, хөй ажы-төлдүг иениң, кырган-аваның база шүлүкчүнүң бөдүүн одуругларын номчуурга, бүгү улустуң сагыш-сеткили илереп келир. Алевтина Март-ооловна шүлүктерин база тыва улустуң аас чогаалын келир салгалдарга арттырар сорулга-биле хөй чылдарда чыып, бижип келген.
Ол Улуг-Хемде «Уйгу чок Улуг-Хем» чечен чогаал каттыжыышкынының идекпейлиг киржикчизи. Улуг-Хем кожууннуң шупту сумуларынга, Шагаан-Арыг хоорайга чогаалчы эш-өөрү-биле катчып, демнежип алгаш, тыва дылды, тыва чогаалды сайзырадыр сорулга-биле ужуражылгаларны эрттирип турар. Бо чылдың июнь 28-те Тываның аныяк чогаалчыларының делегей чергелиг III шуулганынга идекпейлиг киришкен. Шуулган үезинде тус черниң аныяк авторларының сайгарылгага кирген чогаалдарын Россияның Чогаалчылар эвилелиниң баштаар чериниң мурнундан чогаалчы, очулдурукчу В.А. Латынин, шүлүкчү, публицист Н.В. Попова оларның удуртулгазы-биле сайгарып чугаалашкан. Алевтина Март-ооловнаның сайгарылгаже берген шүлүктерин улуг чогаалчыларның эки деп үнелээни улуг чедиишкин болган. Алевтина Март-ооловна барык бүгү назынында шүлүк бижип келген. Ынчангаш бодунуң бижээн шүлүктериниң чамдыызын чыынды ном кылдыр үндүрерин планнап чоруур. Ол биске, номчукчуларга, эки белек болур. Бөдүүн, биче сеткилдиг, кажан-даа чыргал-тамчык дилевес, үргүлчү шимчээшкинде чоруур херээжен, сагыш човангыр ие, кырган-ава база шүлүкчү Алевтина Март-ооловнага мындыг янзылыг чылыг, чымчак сөстерниң даңзызын моон-даа уламчылап болур арга бар. Ынчалза-даа номчукчу бүрүзү ооң сеткилиниң арыг, каазын, чаражын шүлүкчүвүстүң чаа үнер номундан тып алыр боор деп идегеп, Алевтина Март-ооловнага ооң чогаалдары амыдыралынга өң киирип, каастап чоруурун күзедим!
Сай-Суу ТАРЫЙМАА, К.-Э.К. Кудажы аттыг төп ном саңының методизи,
Улуг-Хем кожууннуң херээженнер чөвүлелиниң даргазы.
“Шын” №32 2025 чылдың август 21
