Эрткен дыштаныр хонуктарда Сүт-Хөл кожууннуң төвү Суг-Аксы суурга республика чергелиг «Төрээн кожуун» деп херээжен хоочун ойнакчылар аразынга хол бөмбүүнүң маргылдаазы болуп эрткен. Тываның аңгы-аңгы кожууннарындан келген командалар төрээн кожуунунуң ады дээш төлептии-биле оюнга киришкен.
«Төрээн кожуун» деп хол бөмбүүнүң маргылдаазы 14 дугаар чыл эртип турары бо. Маргылдааның адын «Төрээн кожуун» деп адааны анаа эвес. Тываның кайы-даа булуңунда чурттап чоруур ойнакчы чүгле бодунуң төрээн кожуунунуң командазы-биле төрээн чериниң адын камгалап киржип болур. Маргылдаага киржири-биле бүрүткедип тура, кижи бүрүзү паспортун көргүзер. Паспортта кижи бүрүзүнүң төрээн черин айыткан пунктуну сагыы- ры – маргылдааның эң-не кол негелдези. «Төрээн кожуун» деп чараш аттыг маргылдаа 14 чыл бурунгаар Барыын-Хемчик кожуунга эгелээн. Чылдың-на ук маргылдаа ээлчег езугаар аңгы-аңгы кожууннарга болуп турар.
Улуг-Хем кожуундан ийи команда маргылдаага киржири-биле чедип келген. Бирээзи Шагаан-Арыг хоорайга төрүттүнген хоочун ойнакчыларның командазы болду. Команданың капитаны Светлана Бүрбү командазын таныштырды:
«Командавыста 40 хардан 57 харга чедир ойнакчылар бар бис. Ийи чыл иштинде Шагаан-Арыг хоорайның командазы Бай-Тайга болгаш Мөңгүн-Тайга кожууннарга болуп турда, амыдыралывыстың аайы-биле киржип шыдавайн барган бис. Бо чылын албан-биле киржир дээш, Сүт-Хөл кожуунда чедип келдивис. Школага 6-гы классчы турумда-ла күш-культура башкызы хол бөмбүүнге өөреткен. Улуг-Хем кожууннуң уруглары черле хол бөмбүүнге аажок сонуургалдыг шыырак ойнаар уруглар чүве. Суур бүрүзү командалыг боор улус болгай. 30 ажыг чыл дургузунда хол бөмбүүн ойнап чоруурум ол-дур. Оолдарым бут бөмбүү ойнаар болганнар. Бир оглум спорт мастеринге кандидат. Хеймер уруум хол бөмбүүнүң ойнакчызы. Өөм ээзи хаак спортун сонуургаар чораан» – деп, ол чугаалады.
Хоочун ойнакчыларның чараш оюнун улуг сонуургал-биле көрүп ора, Сүт-Хөл кожууннуң ийи командазының база бир хоочун ойнакчызы Зинаида Ондар-биле чугаалаштым. Зинаида Ондар Кызылдың 12 дугаар школазында башкы. Ол ниитизи-биле барык 40 чыл хол бөмбүүн ойнап чоруур.
«Сүт-Хөл кожуунумнуң адын камгалап, улуг уруум Салбак-биле кады ойнап чедип келдивис. Бо оюн ниитизи-биле 14 дугаар чыл болуп тур. Чылдың-на киржир-дир бис. Сүт-Хөл кожууннуң командазы чылдың-на шаңналдыг черлерни ап, үре-түңнелдиг ойнап чоруур командаларның бирээзи-дир. Аныяк-даа, хоочун-даа ойнакчыларны кезээде деткип чоруур мен» – деп, Зинаида Ондар чугаалады.
Кандыг-даа маргылдаага кол шииткекчи чугула черни ээлеп турар. «Төрээн кожуун» маргылдаазының бо удаада кол шииткекчизи Тэмир Сарыглар:
– Республика чергелиг чараш оюнувуска шииткекчилээр аргалыг болдум. Маргылдааның эрткен чылгы чемпионнары Мөңгүн-Тайга кожууннуң командазы болган. Олар база бөгүн мында аалдап чедип келди. Бо чылын Сүт-Хөлден ийи команда киржип турар. Черле ынчаш, шупту командаларның белеткели кончуг шыырак-тыр, изиг-изиг тутчуп турлар.
«Универсал ойнакчы» деп атты Кызыл кожууннуң төлээзи Чинчина Адыгжы, «Тулган халдакчы» номинацияга Бай-Тайганың Шуйдан Айлаң Хертек, «Тулган ойнакчы» деп атты Улуг-Хемниң командазындан Аяна Кечил-оол, «Тулган халдакчы» деп атты Чадаананың командазындан Чечек Моңгуш алганнар.
Маргылдаага 4-кү черни Чадаана хоорай, 3-кү черни Кызыл кожуун, 2-гизин Улуг-Хем кожуун, 1 дугаар черни Бай-Тайга кожууннуң Шуй сумузунуң командазы төлептии-биле чаалап алган.
/ Айдың ОНДАР.
Буян ООРЖАКТЫҢ тырттырган чуруу.
"Шын" №15 2025 чылдың апрель 24
