Туризм — чүгле дыштаныры, аян-чорук кылыры эвес, а чурттуң экономиказының бир чугула адыры. Ынчангаш Тываның Чазаа сөөлгү каш чылдарда иштики туризмче улуг күжениишкинни угландырып турар. «2023–2028 чылдарда туризмниң болгаш хүндүлээчел чоруктуң хөгжүлдези» деп күрүне программазын ажылдап кылган. Ында туризмниң инфраструктуразын хевирлээр талазы-биле моон-даа соңгаар кылыр ажылдар болгаш ук адырны хөгжүдериниң дугайында сорулгаларны тодаргайлаан.
Тываның аңгы-аңгы булуңнарында дыштанылга зоналары, турисчи баазалар, санаторий-курорттар немежип турары тус чер чурттакчыларынга база туристерге, аян-чорукчуларга дыштанырынга, кадыкшылын быжыктырарынга таарымчалыг байдалды тургузуп турар. Бо хүнде республикада 24 турисчи объектиниң тудуу эгелээн. Ооң дугайында база республикада туризм адырында ниити байдалды Тываның Туризм талазы-биле агентилелдиң директору Ай-Хаан Догур-оол тайылбырлаан:
«Тывага туризм адырын сайзырадырынга барык 200 млн рубльди аңгылаан. 43 млн рубльди 2022 чылда ажылдап эгелээн «Туризм болгаш хүндүлээчел чорук индустриязы» деп национал төлевилелден, 173 млн рубльди Тываның социал-экономиктиг хөгжүлдезиниң тускай программазындан үндүрген. Республиканың Туризм талазы-биле агентилелдиң кол сорулгазы – Тываның шупту чурттакчы чонунга таарымчалыг болгаш ажыктыг дыштанылганы хандырары. Чижээлээрге, барыын кожууннарның чурттакчылары республиканың мурнуу чүгүнге эки сервистиг болгаш таарымчалыг байдалга дыштаныр, а тожулар бистиң төп болгаш барыын кожууннарга аян-чорук кылыр аргалыг болур».
Республикага иштики туризмни сайзырадыр болгаш ынаар акша-хөреңги чыылдазын 2022 чылда эгелээн дээрзин агентилелдиң удуртукчузу демдеглээн. Ынчан регионга Туризм агентилели тургустунган. Салдынган сорулганы чедип алырда, тодаргайлаарга, регионга иштики туризмни сайзырадырда, инфраструктура моондактарын ажып эртип алыры болган.
«2022 чылда эң-не кол шиитпирлер хүлээп алдынган деп бодаар мен. Ол дээрге орук-чирикти экижидеринче, турисчи угланыышкыннарны электрижидеринче угланган эң чугула шиитпирлер-дир. Бо чылын республиканың Баштыңы Владислав Ховалыгның даалгазы-биле уруглар лагерьлерин электрижиткен. Дус-Хөл болгаш Хадың хөлдерге электрини кошканы, ол девискээрлерге соталыг харылзаа айтырыын шиитпирлээн. Ол черлерге электри-даа, соталыг харылзаа-даа чок турганын сактыр болгай бис. Бо хүнде ында дүрген ажылдаар 4G интернетти хандырып турар соталыг харылзаа суургазын тургускан. Бирги ээлчегде, хөлдер чанында пансионаттарны электрижидери көрдүнген. Бо хүнде 10 хире пансионаттар электриге коштунган, ам-даа 10 пансионат Тываэнерго-биле керээ чарар үе-чадада чоруп турар» — деп, Ай-Хаан Догур-оол дыңнаткан.
Эрткен чылын Дус-Хөлдүң эриинге агаарлаар зонаны кылган. Бо хүнде Туризм агентилелиниң планын- да – ол зонага биче бизнести мөөңнээр, тодаргайлаарга, чайгы кафе болгаш эзиртир суксун сатпас бар тургузар.
Ооң-биле чергелештир республикада 24 объектиде тудуглар чоруп турар. Ол тудугларның чартыын бо чылдың сентябрь айга чедир доозар. Оларның аразында эң-не онзагайларынга пляж девискээрлери хамааржыр: найысылалда паркка, Чагытай хөлдүң база Эрзин кожуунда Төре-Хөлдүң эриинге пляжтар.
«Чижээлээрге, хуу сайгарлыкчы Рубен Ынаалай бодунуң «Тере-Хөл» турбаазазынга уруглар ойнаар шөлчүгеш база спортчу корт немей тургузар дугайында эгелекчи саналын киирген. Бо хүнде ында тудуг эгелээн.
Бо чылын август айда Тывага бир онзагай болуушкун – «Чедер» санаторлуг-курорт комплекстиң ажыдыышкыны. Бүдүн комплекске 238 кижини хүлээр кылдыр санап каан. Келир чылын «Чедер» курорт профессионал эмчи дузазын көргүзер кадыкшылга-эмнээшкин комплекизи кылдыр ажылдап эгелээр. Ам бодунда Республиканың Кадык камгалал яамызы-биле чогуур чөпшээрелди манап турар бис. «Чедер» курорт аалчыларын бүдүн чыл дургузунда хүлээр дээрзин демдеглеп каайн» — деп, ол чугаалаан.
Республикада кижилерниң дыштанылгага хамаарылгазы оожум-даа болза, эки талазынче өскерлип турар деп, Ай-Хаан Догур-оол айыткан. Чижээлээрге, Чагытай хөлдүң эриинде «Алдын элезиннер» деп турисчи бааза алкоголь чок дыштанылга чери кылдыр бодун көргүзүп турар. Ол турисчи баазада дыштанылганы йога-биле дакпырлаштырбышаан, медитация база чорудуп турар.
Амгы үеде дыштаныкчылар хөй кезиинде эки сервистиг, таарымчалыг черлерге дыштанырын күзээр апарган. Ынчангаш хуу сайгарлыкчылар туристерниң негелдезинге дүүштүр аңгы-аңгы хандырылгалыг чаа турбаазаларны ажыдып турар.
Оларның бирээзинге Тожу кожуунда Азас хөл хамааржыр. Бо хүнде ында ийи каът чунар-бажың тудуп турар. Ол дээрге-ле, Азас хөлче аалчыларның хөй кээп турары. Тываның чедери берге бир кожуунунче туристерниң кээри көвүдеп турарының бир чылдагааны – орук-транспорт аргыжылгазында чаартылгалар.
«Тожу кожуунга чаа көвүрүг туттунган соонда, Азас хөлче туристерниң кээри көвүдээн. Хөлдүң девискээринге дыштанылга зоналарын көвүдедиринге хереглел бар-дыр дээрзин ынчан билдивис. Бо хүнде ийи хуу сайгарлыкчы турисчи объектилер немей тударынга деткимчени алган» — деп, А. Догур-оол чугаалаан.
Кышкы үеде чоннуң ынак дыштаныр чери – «Тайга» станциязы. Эрткен чылдан тура ол эки талазынче өскерлип эгелээн. Тываның Хаак спортунуң федерациязы-биле кады Республиканың Чазааның деткимчези-биле шынарлыг дыштанырынга таарымчалыг 3 объектини тургускан. Станцияда дагдан хаактап бадар черни, хаак прокаттаар пунктуну, уруглар чуңгулаар «бейби-тюнинг» база чайгы-даа үеде чуңгулап болур роллерлиг хаак трассазын тургускан.
«Бо кыжын «Тайга» станциязынга үрде манаанывыс көдүртүр конструкция ажылдап эгелээр. Чүге дораан ажылдадып эгелевээн чылдагааны – чөпшээрел документациялыг инженерлиг улуг тудуг болду. Бо хүнде «подъемник» деп адаар ол конструкцияга ажылдаар ийи специалист өөренип алган. Ол ышкаш «Тайга» станциязында өг кафе болгаш «кофейня» ажылдап турар» — деп, А. Догур-оол дыңнаткан.
Иштики туризмниң хөгжүлдези-биле чергелештир регионнуң туризм адырынга чаа кадрлар немежир. Туризм дыка хөй харылзашкак адырларны каттыштырар болгай, ынчангаш республика бо хүнде янзы-бүрү мергежилдиг кадрларга хереглелдиг. Чижээлээрге, аалчылар бажыңнарынга, рестораннарга ажылдаар кадрлар.
Тыва биле Хакасия «Сибирь каникулдары» деп национал турисчи маршрутче кирген дээрзин регионнуң Туризм агентилели дыңнаткан. Бо төлевилелдиң ачызында Сибирь регионнарының аразынга Тываның күчү-күжү илереп кээр.
/ Алдынай СОЯН белеткээн.
Чуруктарны интернеттен алган.
"Шын" №46 2023 чылдың июнь 24
