Эрткен дыштаныр хүннерде Кызыл хоорайның Аныяктар ордузунга Тываның тергиин шыдыраачызын илередир мөөрейниң шилилге маргылдаазы болуп эрткен. Аңаа республиканың эң шыырак 63 ойнакчызы киришкен.
Тываның 7 дакпыр чемпиону Эдуард Ховалыг биле 2 дакпыр чемпион Долаан Салчак барымдаалыг чылдагааннар-биле бо маргылдаага киржип шыдавааннар. Аныяк шыырак шыдыраачылар Тамерлан Чындыгырның (Санкт-Петербург) болгаш Кежик Монгуштуң (Новосибирск) Тывага кээри болдунмаан.
«Тергиин шыдыраачы–2023» мөөрейниң шилилге маргылдаазының бирги чадазын Өвүр кожууннуң улуг эмчизи, республика чемпиону Валерий Кууларга Россияның Президентизи В.В. Путинниң Чарлыы-биле «Россия Федерациязының кадык камгалалының алдарлыг ажылдакчызы» деп хүндүлүг атты тывысканынга тураскаадып эрттирген. Ынчангаш адазының алдар-адынга тураскааткан шилилге маргылдааның бирги чадазынга Тывадан баштайгы ФИДЕ мастери Валерия Минчей (Куулар) деткикчилээн. Уралдың юридиктиг академиязының студентизи тургаш-ла, Тывадан баштайгы ФИДЕ мастериниң нормазын күүсеткеш, тускай доктаал-саавырны алган Валерия Минчей Россияның Прокуратура ажылдакчыларының аразынга шыдыраага 5 дакпыр чемпиону болбушаан, мастер адын бо хүннерге чедир камгалап чоруур.
Швейцар система-биле эрткен шилилге маргылдааның 6 кижи киржир ийиги чадазынче үнер дээш, чидиг демиселдиң түңнелинде, Тываның шыдыраа федерациязының даргазының оралакчызы Экер-оол Манчын ап болгу дег 9 сандан 8 санны алгаш, бүзүрелдии-биле тиилээн. Аңаа чартык сан четпейн барган Болат Бадыраа 2 дугаар болган. Болат Кызылдың Немелде өөредилге төвүнде шыдыраа бөлгүмүнче барып турар.
Хары угда 4 шыдыраачы 6,5 санны алганы-биле немелде көргүзүглерни компьютер дузазы-биле санаар ужурга таварышкан. Ынчалдыр 3-кү черни шыдыраага тренер башкы Адыгжы Куулар чаалап алган. Тываның 5 дакпыр чемпиону Артыш Чүлдүм бо удаада чүгле 4 дугаар болган. База-ла чаа өзүп олурар шыырак бичии шыдыраачы Начын Чамзы 5 дугаар, Сукпактан элээди шыырак ойнакчы Дамба-Доржу Түлүш 6 дугаар болганнар.
Шилилге маргылдааның бирги чадазының алды тиилекчизи деткикчиниң холундан акша болгаш өртектиг белектер, хүндүлел бижиктер-биле шаңнатканнар. А баштайгы үш тиилекчиге Тываның Спорт яамызының алдын, мөңгүн болгаш хүлер медальдарын тывыскан.
Дараазында 7–8 дугаар черлер алган Мөңгүн Сарыг-Лама биле Доржу Сувакпит база акша шаңналдарын алганнар. Ол ышкаш оолдар, уруглар аразынга шылгараан 3–3 шыдыраачыга база акша шаңналдарын тывыскан. Сезен хар ажа берген хоочун шыдыраачылар Далай-оол Саая (Ак-Довурак), Чамыян Ондар (Барыын-Хемчик), Савин Ондар (Кызыл) бо маргылдаага база идепкейлиг киржип, акша шаңналдарынга төлептиг болганнар.
Дараазында хүн шилилге маргылдааның ийиги чадазы 6 ойнакчы аразынга долгандырыг системазы-биле болуп эрткен. Аңаа афган дайынының маадырлыг киржикчизи Борис Бадырааның оглу Болат 3 удурланыкчызын уткаш, ийизи-биле хайымнап кааш, кымга-даа уттурбайн 4 санныг болуп тиилээн.
Амгы үеде Кызылда ажылдап-чурттап чоруур-даа болза, маргылдааларда үргүлчү төрээн кожууну Тере-Хөл дээш ойнап чоруур Экер-оол Манчын ийиги черни ээлээн. Бо ийи шыдыраачы «Тергиин шыдыраачы» деп ат дээш улаштыр демисежирлер.
«Тергиин шыдыраачы» мөөрейни Тываның Спорт яамызы тургузуп, төөгүде бир дугаар эрттирер деп турар. Ооң шаңнал-макталы амдыызында мөгелерге четпес-даа болза, ча адыкчыларынга чоокшулап, элээн шыырак болур деп турар.
Шилилге маргылдааның ийиги чадазынга Начын Чамзы (2,5 санныг), үшкү, Артыш Чүлдүм (2 санныг) дөрткү черлерни алганнар. Кайызы-даа 1,5–1,5 саннарлыг Дамба-Доржу Түлүш биле Адыгжы Куулар 5–6 черлерге чыдып кааннар.
Улуг сооктар эгелевээнде, кыска үе дургузунда белеткелдиг болган мындыг улуг болгаш солун маргылдааны организастаарынга тренер башкы Чечек Сарыгларовна Ховалыгның, Тываның Шыдыраа федерациязының даргазының оралакчызы Экер-оол Маринович Манчынның киирген үлүг-хуузу улуг болган. Эрткен маргылдааны Чадаанадан тренер башкы Арат Даш-оолович Ондар бедик деңнелге шииткеп эрттирген.
Шилилге маргылдааны амы-хууда деткикчилээн шыдыраага баштайгы тыва мастер, ТР-ниң Прокуратуразының харыысалгалыг ажылдакчызы Валерия Валерьевна Минчейден өске-даа шупту деңнелдиң удуртукчулары, дарга-бошкалары үлегер-чижек алыры күзенчиг.
Тываның 2023 чылда тергиин шыдыраачызын илередир мөөрей удавас болуп эртер. Ол дугайында баш бурунгаар медээни Тываның Спорт яамызы, Шыдыраа федерациязы чонга дыңнадыр.
Мерген КЫРГЫС.
Авторнуң тырттырган чуруктары.
“Шын” №95 2023 чылдың декабрь 13
