Ноябрь 21-де “Тыва” КТРК-да чаа ажыттынган парлалга төвүнге парлалга-конференциязы болуп эрткен. Аңаа ТШО-да бистиң дайынчыларывыска Чаа чыл уткуштур ээлчеглиг ачы-дуза чедирилгезиниң дугайында чугаалашкан. Ол ышкаш чаа девискээрлер, ооң иштинде Курск облазынга четкеш, ында эрес-дидим киржип турар чаңгыс чер чурттугларывыс-биле ужурашкаш, оларның ниити байдалын көрген ажылчы бөлүктүң киржикчилери – Улусчу фронтунуң регионалдыг эргелелиниң удуртукчузу Саима Далчин, ТР-ниң ДХ-ниң депутады Эрес Хуурак, “Деткимче” регионалдыг фондунуң директору Артыш Иргит журналистерниң айтырыгларынга харыылаан.
Парлалга конференциязынга ТШО-да дайынчыларга күскү ачы-дуза чедирилгезиниң түңнелдериниң дугайында Саима Далчин таныштырган. Ооң чугаазы-биле, октябрь айга чедир чондан чыылган мөөңнели берген күскү ачы-дуза чедирилгезин ийи угланыышкын – Донецк биле Курскуже чедирген:
“Донецкиже 20 тонна чүъктү, ооң аразында 2 автомашина, 3 мотоциклди чедирген бис. Бо удаада генераторлар өске чыылдага көөрде, хөй болган. Ону школа албан черлери, “Навигаторы детства” деп организация идепкейлиг чыгганын демдеглевес аргавыс чок. Чон аразында генераторларның өртек-үнези улуг деп шын эвес билиишкин барын билир бис. Херек кырында ындыг эвес. Дыка аар эвес өртектиг генераторлар бистиң дайынчыларывыска дыка хереглелдиг, ылаңгыя мурнуку одуругда дайылдажып турар оолдарга ол эң-не чугула эт болуп турар. Ону чагаан дайынчыларывыска шуптузунга чедиштирген бис.
Бо чылдар дургузунда ачы-дуза чедирилгезин ТШО-да оолдарга шуптузунга чедиштиреринге эптиг орук маршруду тургустунган. Гуманитарлыг чүък колонназы каш удаа черлерге доктаар: Донда Ростов хоорайда Хүлээп алыр төпте ажылдап турар чаңгыс чер чурттугларывыска чүъктүң чартыын хүлээдир. Оон улаштыр гуманитарлыг чүък Луганскының Свердловск хоорайынга чедер. Аңаа чурттакчы чонга чүъктүң чартыын үлээри-биле дүжүрер. Эң сөөлүнде Донецкиде Чаңгыс аай координация төвүнге дүжүрер” – деп, Саима Далчин дыңнаткан.
Тываның Чазак Даргазы Владислав Ховалыгның даалгазы-биле тургустунган ол төпке колдуунда ис чок читкен дайынчыларның болгаш чок болган дайынчыларның дөргүл-төрелдери үзүктел чок кээп турар дээрзин сагындыраал. Ында Командирлер чөвүлели база тургустунган. Олар Тывадан барган гуманитарлыг чүъктү деңге үлешкеш, боттарының кезектеринге чедирип турар. Оон аңгыда Запорожье, Херсонск областарында чаңгыс чер чурттугларывысче дараазында гуманитарлыг чүъктү Донецкиден улаштыр чедирери-биле маршрутту чугаалажып турар. Чаңгыс нарын айтырыг – бөдүүн хамааты улуска көөрде, шериг албанныглар харыылаар девискээринден чөпшээрел чок чоруп шыдавас болуп турар.
Бо чылдың октябрь эгезинде ТР-ниң Чазак Даргазының даалгазы-биле Донда Ростов хоорайда Первая Барбарисовая кудумчузунда 17 дугаарлыг бажыңда Чаңгыс аай координация төвүн ажыткан. Владислав Ховалыг боду чоокта чаа аңаа четкеш келген. Чаа ажыттынган төп дугайында “Деткимче” регионалдыг фондунуң директору Артыш Иргит таныштырган:
“Бо хүнде ында 8 удуур орун бар, чоорту ам-даа көвүдедир бис. Ол ышкаш аңаа келген чаңгыс чер чурттугларывыска түр када чурттаарынга эптиг болзун дээш, чемненир өрээлде соодукчу, чем кылып чиир плита дээш, өске-даа чугула херек чүүлдер-биле дерип каан. Оон аңгыда аъш-чемни база ында доктаамал чедирип турар. Чүге дээрге читкен дайынчыларны дилеп келген оларның дөргүл-төрелдери түревезин дээш, ол ышкаш түр када шөлээ дилеп алган оолдарывыс аңаа эки дыш ап, тоттур аъштанып-чемненип турар болзун дээш, бүгү талазы-биле деткимче көргүзерин өөренип көрген. Ол төпте ажылдап турар улус Тывадан барган улусту вокзалдан-на уткуп алгаш, кайы угланыышкын-биле чүнү канчаарын кончуг таптыг айтып берип турар. Балыгланган дайынчыларывысты улаштыр эмнедир черлеринче фондунуң албан машиназы-биле дажып турар.
Ниитизи-биле 2022 чылдан тура “Деткимче” регионалдыг фонду 184 сая ажыг рубльди ТШО-же чоруткан. Чүгле бо чылдың дургузунда 31 сая рубль үнген. Ол акша-түң колдуунда бистиң дайынчыларывыска чугула херек тускай техника садып алырынче чарыттынып турар” – деп, Фондунуң директору Артыш Васильевич дыңнаткан. Ол фондунуң акша-хөреңгизи дээрге чоннуң күзелдии-биле агар санче киириштирип турар үлүүнден болгаш “Ойна”, “Восток” КХН, “Тардан Голд”, “Лунсин” болгаш «Эльбрусметалл-Литий» — бо улуг бүдүрүлге черлери база өске-даа организацияларның киирген деткимчезинден үнүп турарын ол чугаалаан.
ТР-ниң ДХ-ниң депутады Эрес Хуурак бо чорааш, Курск угланыышкынында Тывадан барык 700 хире кижи аңгы-аңгы шериг кезектеринде тарай берген дайылдажып турарын дыңнаткан. Моон барган гуманитарлыг чүъктү чүгле 55-ки гвардейжи мото-адыгжы (даг) бригаданың дайынчыларынга эвес, өске-даа: Белгород, Брянск, Курск, Херсонск угланыышкыннарда шериг кезектеринде Тывадан барган дайынчыларга чедиштир үлээрин кызыдып турарын чугаалаан.
“ТР-ниң Чазак Даргазының даалгазы ёзугаар ТР-ниң ДХ-ниң Даргазы-биле Курск облазының девискээринде арга-ыяштыг черде турар бистиң оолдарга ужуражып четкен бис. Аңаа дайынчыларывыстың Төрээн чурт дээш коргуш чок, эрес-дидим демиселин бедии-биле үнелеп, парламентиниң мурнундан медальдарны тыпсып, дайынчыларның хей-аъдын көдүрүп, чер чуртувуста оларны сактып, дүрген тиилелгелиг чанып кээрин четтикпейн манап турарывысты чугаалап турдувус.
Оолдарның болгаш боттарывыстың мурнундан ТР-ниң Чазак Даргазынга база “Деткимче” фондузунга өөрүп четтиргенивисти илередир-дир бис. Чүге дээрге бо үеде бистиң дайынчыларывыска чугула херек дроннар, дүне көөр херекселдер, хайгыыл чорудар дроннар дээш өске-даа техниктиг херекселдерни чагыг ёзугаар хандырып берген” – деп, депутат чугаалаан.
Парлалга конференциязының киржикчилери ТШО-да дайынчыларга эң-не кол чүүл – төрээн Тывазының чону чаңгыс демниг, бүгү күжүн мөөңнеп, деткимчезин көргүзүп, эрес-дидим оолдарының тиилелгелиг чанып кээрин четтикпейн манап турар дээрзин көргүзери деп демдеглээннер. Ынчангаш кижи бүрүзү шыдаар аргазын көрүп тургаш, ноябрь 12-ден декабрь 16-га чедир кышкы ачы-дуза чыылдазынга бичии-даа болза үлүг-хуузун киириштирери күзенчиг дээрзин сагындырганнар.
Чүъктү Чаа чыл уткуштур чедирер. Бирги оочурда генераторлар чугула хереглелдиг болуп турар. Ол ышкаш дроннар, дайзынның дроннарын баш бурунгаар илередир херекселдер, оңгу ишти чылыдар теплопушкалар ылаңгыя кышкы үеде дыка херек болуп турар. Канчаарга-даа тыва хой эъдин чип өскен болгаш, ону чоктай бээрин дайынчылар бо-ла чугаалаар деп, парлалга конференциязының киржикчилери сагындырганнар. Ынчангаш Чаа чыл уткуштур дайынчыларга эът аймаан көвүдедир чорудары күзенчиг деп олар дыңнатканнар.
Чаа чыл уткуштур ачы-дуза чедирилгезиниң чүъгүн декабрь 25-те Донецк биле Курск угланыышкынынга чедирген турар деп сорулга салдынган. Эң-не кол чүүл – Тиилелгени чоокшуладыр дээш, республиканың бүгү чону, кадарчылардан эгелээш, школачылар, албан-хаакчылар, “мөңгүн волонтёрларга” чедир шупту демниг деткимчезин киириштирип турарын утпас болза эки.
Сорунза МОНГУШ.
Буян ООРЖАКТЫҢ тырттырган чуруу.
“Шын” №46 2025 чылдың ноябрь 27
