Шрифт
А А А
Фон
Ц Ц Ц Ц Ц
Изображения
Озвучка выделенного текста
Настройки
Обычная версия
Междубуквенный интервал
Одинарный Полуторный Двойной
Гарнитура
Без засечек С засечками
Встроенные элементы
(видео, карты и т.д.)
Вернуть настройки по умолчанию
Настройки Обычная версия
Шрифт
А А А
Фон
Ц Ц Ц Ц Ц
Изображения
Междубуквенный интервал
Одинарный Полуторный Двойной
Гарнитура
Без засечек С засечками
Встроенные элементы (видео, карты и т.д.)
Вернуть настройки по умолчанию

Тос катап он чыл назы.

7 июля 2022
46

Кижи бүрүзү назы-харның бир улуг (60) база бир биче (12) эргилдезин эрттир чурттаар ужурлуг. А мээң кырган-ачам дөңгүп-ле 4 биче эргилдени эрткеш, 53 харлыында чок болду. Шуут чөнээш, кылаштап-даа шыдавастааш. Бодум бир улуг, ийи биче эргилдени (84) эрткеш, ийи чыл ажыр чурттап чор мен. Амыдырал-чуртталганың экижээнинден назы-хар немежип келген. Ынчангаш 90 харлаары доозавыстың чаңчылывыс болуп кел чор. Хөгжүлдевис көстүп тур.

Чажыдым-даа ышкаш

Май 9. Кызылдың төп шөлү. Парад. 1945 чылдың июнь 24-тен бээр Тиилелгениң бо парадын 77 катап көрүп турарым бо. Самагалдайга болган баштайгы парадка чаңгыс рота шериг чыскаалган, аъттыг шериг оюн көргүскен, үш хире ыштыг шашки чазылдырган, дайынчы ырылар ырлашкан…

Бо чылдың май 9 – эң-не изиг хүн, булут безин чок. Парад соонда концерт эгелээрге-ле, чоруур ужурга таварыштым.

Чадаг-тергелиг чоруп орумда, тротуарда бир кижи ыңай кайгап тур. Чанынга келиримге, аткаар басты – оруум муңгаш. Тергемден аңдарлып чыда, ол кижиниң мойнундан куспактаныптым. Куспактаныпкан кижим хая көрнүп келзе-ле, неделя мурнунда Национал музейге 90 харын демдеглээн Чимит-Доржу Байырович Ондар бо каттырып тур. Мен база-ла каткымны туттунуп шыдавадым. Черле каттыржып чугаалажыр улус бис.

2012 чылдың март 17. «Сүбедей» спорткомплекс. Москвадан келген Чимит-Доржу Байырович сцена кырында индирден улуска байыр чедиргеш, улус аразынга олурган мени база адап каапты. Индирден дүшкеш-ле, меңээ келди. Ол чуруувусту көрүңерден, база-ла каттыржып олурар-дыр бис бе.

2017 чылдың ноябрь 3. ААН «Тываполиграфка» парлап турган «Основатель тувинской авиации» дээр номумну сөөлгү катап хынааш, ат салыр деп турумда, Чимит-Доржу Байырович Москвадан телефоннааш, «С Днем народного единения и Великого Октября!» – деп байыр чедирди. «Кидиспей дугайында ном үндүрүп тур мен» – дээримге, «Бо төөгүлүг болуушкун дээш шуптуңарга байыр чедирип тур мен» – диди. Ынчангаш ооң байыр чедиргенин номнуң эң эгезинде «Первое поздравление из Москвы» дээн эгеде киирдим. 90 харлыг бо даргам-биле ооң өрээлинге-даа, Улуг-Хемниң эриинге азы кудумчуга-даа чугаалажырымга, чаңы мээң чажыдым ышкаш кижи-дир ийин.

Күнзек+эш= Күнзегеш

2015 чылдың июнь 4-теги “Центр Азии” солуннуң 8-ки арнында “Он родился 17 октября 1927 года в местечке Арбык. А в школе звали его Күнзеком” деп бижээн.

Бо-ла солуннуң 7-ги арнында кара эге – “Мой брат Күнзек”. Май 9-та 90 харын демдеглээн Дырбак Халбыңовна ында мынча дээн: “Четыре года мы дружили, были друг другу братом и сестрой. Я его уважительно называла “Кунзек акым – брат мой Кунзек”

Юрий Шойдаковичиниң “Күнзек” деп-даа, “Күнзегеш” деп-даа адаттырып чорааны мени бо өг-бүле-биле чоокшулаштырыпкан. Дырбак Халбыңовнаның меңээ адын салгаш берген “Тыва кожамыктар” деп номун көрүңерден: “Юрий Шойдаковичиниң оглу Күнзековичиге кожамыктар номун ак белээм кылдыр сундум”. Мээң оларга тураскааткан “Ужа-тура чүткүп ор мен” дээр шүлүүм “Чаа йөрээлдер” дээр номумда парлаттынган.

Юрий Шойдакович мени ыңай-бээр эдертиксээр. Бир ужуражылга соонда Башкылар билии бедидер институттуң оралакчы директору Чымба Маадыр-оол сугга хондувус. Чымба Маадыр-оол ам 90 харлап турар Дырбак Халбыңовнаның чаңгысклассчызы чүве-дир. Бо чаңгысклассчыларның шуптузу Тывага билдингир улус – Альберт Танов, Доржу Бузур-оол, Салчак Мамбар-оол, Салчак Чигжит, Март-оол Даржаа... А Дырбак Халбыңовнаның Сүт-Хөлге чаңгысклассчызы – чаа 90 харлаан мээң каткыжы акым Чимит-Доржу Ондар.

Эрзин кожуунну үр удурткан сүт-хөлчү Моңгуш Аваа Чигжитовичиниң 90 харлаанынга база олуруштум.

Оюн Тарма Шойбанович 1929 чылда ТАР-ның Хереглекчилер ниитилелин даргалап эгелээш, райпо ажылындан чарылбаан. 92 харлыында тайгага ийи хондур дииңнеди.

Эң-не баштай эртем четкен

Эвээш тыва бирээзи сен.

Тозан туржук, чүс-даа харны

Тоор хире эвес-тир сен.

Шой дег, каң дег, өгбем Тарма,

Чолукшужуп, көржүп чоруул.

Мугур 90 харлааның дээш,

Мурнуң орта мөгейип каайн.

Мээң чаш турумда эмчим Барыңмаа Лопсаңовна Дажы-Норбу 94 харга бичии-ле четпеди. 93-түүнде бажыңының шалазын боду чуур, былаажырымга-даа, өл пөзүн меңээ бербес. 90 харлап турда иелээн эстеңнедир танцылап турдувус. Эмчим база мээң-биле кады Кызыл хоорайның хүндүлүг хамаатызы.

Ачамның Севил дээр угбазының уруу Ирисиңмааның хары 95 чедип тур. Моолдуң Хаан-Көгейде Ак-Сугга төрүттүнгеш, Шагаан-Арыгга шагдаалап чораан Шагжаң Балдаң (Кодан-Бөөлдээр), Телерадиокомитетти директорлап чораан Сергей Юша болгаш өске-даа 90 харлыглар доруун чурттап чорлар. 9 катап 10 чыл назы доозавыска дораан келир-даа ышкаш.

Чооду КАРА-КҮСКЕ,

ТАР үезиниң школачызы, Тыва Автономнуг областың студентизи, агроному, Тыва АССР-ниң журнализи, ТР-ниң пенсионери.